Türkiye ile Ermenistan arasındaki kara sınırı, Ermenistan’ın bağımsız bir ülke olmasından kısa bir süre sonra kapandı.
Sınırı Türkiye kapattı. Sınırın Türkiye tarafından kapatılma nedeni, Azerbaycan ile dayanışmaydı. Çünkü Ermenistan, Karabağ yüzünden çıkan savaşta Azerbaycan topraklarının önemli bir bölümünü işgal etmişti, Türkiye de, iki ülke arasında barış
antlaşması imzalanana kadar, Ermenistan’ı bu barışa zorlamak amacıyla sınırını kapattı.
Ancak, herkesin de bildiği gibi, Türkiye ile Ermenistan arasında düzenli uçak seferleri yapılıyor, isteyenler İstanbul’dan Erivan’a uçabildikleri gibi oradan da buraya gelebiliyor. Ve bildiğim kadarıyla uçaklar hep dolu gidip geliyor.
Sınırın kapalı olmasından ötürü Türkiye’de en büyük zararı Kars şehri ve civarında yaşayanların gördüğünü söylemek mümkün; çünkü sınır ticareti yapılamıyor.
Öte yandan, Ermenistan savaş sonrası maruz kaldığı ambargo (daha çok da Türk ambargosu) sebebiyle ciddi zarar görmüş durumda. Nüfusu çok azalmış, giderek daha fazla fakirleşen, ekonomisi iyice güçsüzleşmiş bir ülke...
Ancak Ermenistan’ın bağımsız olduktan sonra fakirleşmesinin, ekonomisinin güçsüz hale gelmesinin, ülke nüfusunun Türkiye dahil kaçabildiği her yere kaçıp geleceğini orada aramaya başlamasının yegâne sebebi Türk sınırının kapalı olması, Türkiye’nin dolaylı da olsa ticaret ambargosu uygulaması değil.
Ermenistan fakir, çünkü aynen Gürcistan gibi, batılı olmaya çalışmayı değil doğulu kalmayı tercih etti. Bu tercih Azerbaycan’la olan savaşla başladı, Rusya’nın kanatlarına girmeyi kabul etmekle sürdü, sürüyor. Oysa bu ülke tamamen farklı bir yol izleyebilir, mesela Karabağ sorununu Azerbaycan’la konuşarak ve karşılıklı toprak takasları yoluyla çözebilir, Türkiye üzerinden de Batı dünyasına entegre olabilirdi. Bunu yapmak yerine ulusal gururlarını tatmin etmeyi, pragmatik olmak yerine geçmişin intikamını almayı seçtiler. Tamamen onların tercihi.
Neyse amacım Ermenistan’ın durumunu analiz etmek değil, son günlerde yeniden alevlenen Türkiye-Ermenistan kara sınırının açılıp açılmayacağı üzerine kalem oynatmak.
Baştan söyleyeyim, Karabağ sorunu çözülmeden, yani Ermenistan ve Azerbaycan oturup kalıcı bir barış antlaşması imzalamadan Türkiye’nın kara sınırını açması bana pek ihtimal dahilinde gelmiyor. Her ne kadar Türk diplomasisinden, ‘Azerbaycan Türkiye’nin dış politikasını rehin alamaz’ tarzı bazı isimsiz serzenişler dile getirilmeye başlandıysa da,
sınırı hiçbir şey karşılığı olmaksızın açmak, siyasi iktidarların yapabileceği bir şey olamaz.
Ama öte yandan, gerçekten Türk dış politikası, Türkiye-Ermenistan ilişkileri, Azerbaycan tarafından rehin de alınmamalıdır. Türkiye ile Ermenistan yakınlaşabilir, şu çok sözü edilen ‘24 Nisan öncesi bir jest’ de yapılabilir.
Ama ben, çoğu kişinin aksine bu ‘jest’in sınırı açmak değil başka bir şey olacağını düşünüyorum. O ‘başka şey’ de, mesela Erivan’la diplomatik ilişkiyi başlatmak olabilir; çünkü Türkiye bağımsız Ermenistan’ı ilk tanıyan ülkelerden biri olmakla birlikte bu ülkeyle diploamtik ilişki kurmadı, oraya Büyükelçi atanmadı, dolayısıyla Ermenistan’ın da Türkiye’de bir diplomatik temsilciliği yok.
Bir diplomatik temsilciliğin Erivan’da açılması, iki ülke arasındaki ilişkileri normalleştirmeye yardımcı olur kuşkusuz.
Öte yandan, Türkiye son aylarda Azerbaycan-Ermenistan sorunlarının çözümünde de aktif bir rol oynama, iki tarafı birbirine yakınlaştırma çabası içinde.
Gerçekte, geçmişte iki ülkenin barışı sağlayacak kapsamlı bir anlaşmayı imzalamaya birkaç kez hazır hale geldiğini ama her seferinde Rusya’nın taş koymasıyla bu çözüme bir türlü ulaşılamadığını biliyoruz.
Eğer, bundan kısa bir süre önce yapılan Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Moskova ziyaretinde gerçekten Rusya’dan bu konuda olumlu sinyaller alındıysa, o zaman çözüm de yakın olabilir. Türk diplomasisi, Azerbaycan-Ermenistan yakınlaşmasını kotarırken çok gizli davranıyor, görüşmelerin içeriğinden hemen hemen hiçbir şey sızmıyor.
Bu olumlu ortamın gerek Rusya ve gerekse Amerika tarafından bombalanmaması çok önemli. O bakımdan, ABD Başkanı Obama’nın İstanbul’dan ayrıldıktan hemen sonra Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i aramış olması da bence konunun ne kadar ciddiye alındığını gösteriyor.

İsmet Berkan - Radikal