Atatürk’ün fikir kaynakları




Mustafa Kemal'in 1923'e kadar olan düşünce serüveni üç aşamadan geçer: İlk aşama "hürriyet" fikriyle donandığı 20'li ve 30'lu yaşlarıdır. 1920'lere doğru, zihninde "milli hakimiyet" fikri filizlenir. Ve nihayet Ankara'ya geldikten sonra "cumhuriyet" fikri olgunlaşır. 3 yıllık bu son dönemde okuduğu kitaplar ve o kitapların Mustafa Kemal üzerindeki etkisi özellikle ince...lenmeye değerdir. TBMM reisinin, bir yandan savaş haberleriyle uğraşırken öte yandan Ankara'nın ıssız, tehlikeli, soğuk gecelerinde şafak sökünceye kadar okuduğu kitaplar, kurmayı düşündüğü yeni rejimin ipuçlarını taşır. O dönem Atatürk'ün başucu kitaplarından biri Fransız düşünürü Jean Jacques Rousseau'nun "Mukavele-i İçtimaiyye"si yani "Toplum Sözleşmesi"dir. Fransız devrimine de kaynaklık eden bu kitap 1756'da yazılmış, Türkçe'ye ancak 150 yıl sonra çevrilebilmiştir. Bugün Çankaya Köşkü'nün "Atatürk kitaplığı"nda saklanan kitabın 156. sayfasındaki birkaç satırın yanında Atatürk'ün "Mühimdir" notu vardır. Altı çizili bu satırlarda şu iki cümle yazılıdır: "Egemenlik gücü basit ve tektir. Bu gücü bölmek, yok etmek demektir." İlk Meclis'te savaşı yönetebilmek için bütün yetkileri kendisinde toplamaya çalışan Başkumandan'ın bu satırları neden "mühim" bulduğunu anlamak kolay. Nitekim Mustafa Kemal Meclis'te olağanüstü yetkilerle donatılmasına itiraz eden ve "kuvvetler ayrılığı"nı savunan muhalefete karşı "egemenlik gücünün bölünemeyeceği" temasını sık sık kullanacaktır. Bakın kitabın 169. sayfasında altını çizdiği satırlarda ne yazıyor: "Bir hükümetin kurulması için gerekli olan fiil, karmadır. İki ayrı fiilden meydana gelmiştir: Kanun yapma ve onu uygulama fiili…" Şimdi Mustafa Kemal'in Aralık 1921 günü Meclis'te yaptığı konuşmaya kulak verelim: "Beyler, sorarım size, bir hükümetin kurulması için gerekli olan fiil nedir? İzninizle ben tekrar edeyim: Bu fiil, kanun yapmadan ve kanunu uygulamadan oluşan karma bir fiildir." Mustafa Kemal, o konuşmasında milletvekillerine Rousseau'yu dikkatle incelediğini de açıklar ve bunu onlara da tavsiye eder.

Can Dündar