Büyük Selçuklu Devleti

Oğuzlar'ın Aral Gölü ile Hazar Denizi arasındaki bölgede yerleşen kısmı, tarihte yepyeni bir çığır açtı. İslam dininin Oğuzlar arasında yaygın duruma gelmesiyle diğer Türk boyları onları Türkmen şeklinde isimlendirdiler.
Selçuk Bey, Dukak Bey'in oğluydu; Oğuzlar'ın Üçoklar dalından Kınıklar boyundandı. Selçuk Bey'in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminde Oğuzlar, 1040 yılında, Dandanakan'da Gaznelileri yenerek Büyük Selçuklu Devleti'ni kurdular. Daha sonra İran'ı fethedip, Doğu Anadolu'nun kapılarına dayandılar. Tuğrul Bey ile Çağrı Bey'in kesin bir birlik ve beraberlik içinde hareket etmeleri, başarılarındaki en önemli etken oldu. Tuğrul Bey, halife tarafından Sultan olarak tanındı; sağlığında Sünni İslam dünyasını tek bir çatı altında topladı. Ölümünün ardından yerine, Çağrı Bey'in oğlu Alparslan geçti.
Alparslan hiç tartışmasız Türk tarihinin en önemli isimlerinden biridir. Türk tarihinde bir dönüm noktası olan, Anadolu'nun kapılarını açan Malazgirt Zaferi'nin (1071) mimarıdır. Alparslan, büyük bir devlet adamı ve komutan olmasının yanında üstün ahlakıyla da tanınır. Şu satırlar onun seciyesini anlatması açısından anlamlıdır:
"Büyük Kumandan Alparslan'ın saray mutfağında her gün elli koyun veya keçi kesilerek fakirlere dağıtılmaktaydı. Sultan'ın divanında sayılamayacak kadar çok fakir kimselerin isimleri kayıtlı olup bunlara muntazaman maaşları verilmekteydi. O Koca Sultan bazen tevafuk eseri hasta ve fakir bir kimseyi gördüğü zaman, son derece hassasiyete kapılarak teessüründen ağlayıp derhal yardımına koşmaktaydı." 22
Bizanslılar'ın Malazgirt Savaşı'ndan sonra yapılan anlaşmaya uymaması nedeniyle Sultan Alparslan komutanlarına Anadolu'nun tamamen fethedilmesi emrini verdi. Alparslan'ın yerine geçen Melikşah zamanında da bu fetih hareketleri devam ettirildi. Kutalmışoğlu Süleyman Bey ve kardeşi Mansur gibi hanedan üyeleri ile Artuk Bey, Tutak, Danişment Gazi, Mengücek, Ebulkasım gibi isimlerin komutasındaki Türkmenler Anadolu içlerine akınlar düzenlediler. Anadolu'nun fatihi olan bu değerli komutanlar veya oğulları hakim oldukları bölgelerde kendi devletlerini kurdular. Bunlar, Anadolu'da kurulan ilk Türk devletleridir. Melikşah'ın 1092'de öldürülmesinden sonra, bu Türkmen beylikleri daha bağımsız hareket etmişlerse de çoğu siyasi bakımdan Irak Selçukluları'na bağlı kaldılar. Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan ilk Türk devletleri, genellikle küçük, mahalli yapıdaydılar. Ancak Saltuklular, Danişmentliler, Mengücükler ve Artuklular diğerlerinden daha güçlüydüler. Zamanla Anadolu Selçukluları, diğerleri üzerinde hakimiyet kurarak, Anadolu'da Türk birliğini sağladılar.
Melikşah ve veziri Nizam-ül Mülk döneminde, Selçuklu İmparatorluğu en parlak yıllarını yaşadı. Ancak her ikisinin de öldürülmesinin ardından gelişen bazı olaylar Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun dağılmasını hızlandırdı. Bunlardan en önemlileri, taht mücadeleleri ile Hıristiyan dünyasının ortak harekete geçmesi sonucunda düzenlenen Haçlı Seferleri oldu.