Eserleri ile Valide Sultanlar

Valide Sultanlar, yani padişah anneleri sıradan insanlar değildi. İtina ile seçilmiş, daha sonra sarayda ciddi bir eğitimden geçirilmiş nadide kimselerdi. Padişaha hanım olacak, protokolde ikinci sırayı temsil edecek hanımefendiler için zaten başka türlüsü düşünülemezdi.
İlk Valide Sultanlar olan, Ertuğrul Gazi’nin annesi, Hayme Ana; Osman Gazi’nin annesi, Halime Hatun, Orhan Gazi’nin annesi Mâl Hatun olmak üzere bütün Valide Sultanlar, dürüst, soylu, hayırsever kimselerdi. Fakir fukara anneleriydi.
Devletin sonra imparatorluğun maddi imkanları arttıkça bunlar da hayır hasenatlarını artırdılar. Pek çokları bir ömre sığması çok zor eserler bıraktılar. Bıraktıkları eserlerinin bırakın sanatını, önemini isimlerini yazmak bile sayfalar tutar. Bazılarını kısaca sayacak olursak:

Her yerde eser!
Nilüfer Hatun: Bursa’da, büyük bir köprü, üç cami, bir tekke.
Gülçiçek Hatun: Bir medrese, bir cami ve bir türbe.
Hümâ Hatun: Hatuniye mektebi.
Gülbahar Hatun: Edirne’de bir cami, Tokat’ta, bir cami ve bir medrese. Ve pek çok vakıf ve hayrat.
Ayşe Gülbahar Hatun: Rize’de bir cami. Giresun, Manisa ve İstanbul Bayezid’de vakıf ve hayrat.
Ayşe Hafsa Sultan: Manisa’da cami, medrese, kütüphane, imaret, dergâh, hastane, hamam ve sıbyan mektebinden meydana gelen muazzam bir külliye. Edirne, Hafsa’da külliye. Birçok şehirde, imaret, cami, hamam ve han.
Hürrem Haseki Sultan: İstanbul Haseki’de, bir cami ile şadırvan, yanında imaret, medrese, dârüşşifâ, çeşme, sebil ve mektep. Mekke-i mükerreme ve Medîne-i münevvere ile Kudüs’te birer imaret. Birçok şehirde, medrese, cami, imaret, kervansaray, çeşme, suyolları, köprü. Mekke ve Medine’de dağıtılmak üzere her sene 3000 altın gönderirdi.
Nurbânû Valide Sultan: Üsküdar Toptaşı’nda Atik Valide Külliyesi. Cami, şadırvan, tekke, medrese, çifte hamam, aşhane, tabhane, kervansaray, sıbyan mektebi, çeşme, dârülhadis, dârülkurra ve dârüşşifâdan meydana gelen külliye. Pek çok yerde, çeşme, hamam ve imaret.
Mahpeyker Valide Sultan: Üsküdar’da Çinili Camii Külliyesi. Çinili Camii Külliyesi’ne vakıf olarak Çakmakçılar Yokuşu’ndaki 366 odalı Büyük Valide Han’ı, pek çok yerde, cami, medrese ve çeşme.
Hadîce Tarhan Valide Sultan: Eminönü’nde, içinde dârülhadis, sıbyan mektebi, hamam, han, çeşme, tekke, hastahane, sebil ve türbenin yanı sıra mimarî şaheseri, muhteşem Yeni Cami’nin de bulunduğu muazzam külliye bunun eseridir. Pek çok yerde, cami, hastane, mektep ve çeşme.
Mehpâre Emetullah Râbia Gülnûş Valide Sultan: Galata’da, Valide Camii ile yanında çeşme. Üsküdar’daki Yeni Valide Külliyesi. Ayrıca değişik yerlerde, camiler, çeşmeler, sebiller, köprüler, mektepler, Mekke’de imaret, dârüşşifâ, çeşme, Cidde’de kervansaray, su tesisi başlıca hayrâtı arasındadır.
Mihrişah Valide Sultan: Yaptığı hayır eserleri saymakla bitmez. Bahçeköy’de 240 bin metreküp hacminde baraj, değişik yerlerde, cami, misafirhane, medrese, kütüphane, çeşme, mektep.
Bezmiâlem Valide Sultan: Osmanlı tarihinin en hayırsever valide sultanlarından biri de Bezmiâlem Valide Sultan’dır. Bugünkü ismiyle Bezmiâlem Valide Sultan Vakıf Gurebâ Eğitim ve Araştırması Hastanesi.
Vakfiyesinin hasta ile ilgili kısmında; “Şayet bir hastanın iyileşmesi, sıhhate kavuşması için bir limon lâzım ise; bu limonun bedeli bir altın bile olsa, mutlaka alınacaktır” ibaresini yazan Bezmiâlem Valide Sultan, kurduğu müesseselerin masraflarını karşılaması için de zengin gelir kaynakları vakfetmiştir. Ayrıca, Dolmabahçe Sarayı karşısındaki Bezmiâlem Valide Sultan Camii. Mekteb ve sayısız ceşme.
Pertevniyâl Valide Sultan: En büyük hayır eseri: Pertevniyâl Valide Sultan Külliyesi. Ayrıca pek çok yerde, cami ve çeşme...

Maksatları hayır dua!
Çok kısa özet olarak sunduğumuz bu eserlerin, yerleri, sanat değerleri, yapılış öyküleri hakkında geniş bilgi sahibi olmak isteyenler, değerli araştırmacı İbrahim Pazan’ın, “Padişah Anneleri, Eserleri ile Valide Sultanlar” kitabına ( Babıali Kültür Yayıncılık-0212 454 21 65) bakabilirler. Bu eserleri yapmada kimsenin onları zorlamamasına rağmen, ömürlerini başka şeylerle, zevk ve eğlence ile geçirmeleri de mümkün iken, yüzlerce eser bırakan bu Hanımefendilerin, tek maksatları; öldükten sonra, hayır dua ile anılmaktı.
Fazlasıyla hak ettikleri bu Hanımefendilerin ve onların vefakâr cefakâr oğulları Osmanlı Padişahları için lütfen bir Fatiha okuyalım!..

Gönül Bahçesi
Mehmet Oruç