13 Kasım 1918’den beri işgâl altında bulunan İstanbul, 16 Mart 1920’de ikinci kez bir işgâl eylemine tanık oldu. İngilizler tarafından üstlenilen bu işgâlin, ilkinden farkı resmen tebliğ edilmesinin yanı sıra, müttefikleri Fransızların aksine çok göz önünde olmayı arzu etmeyen
İngilizlerin, bu hareketi adeta bir gövde gösterisine dönüştürmek suretiyle gerçekleştirmiş olmalarıydı.

İşgâlin resmen başlama saati 10.00 olarak belirlenmesine rağmen, asl›nda işgâl iki fasıl halinde plânlanm›ştı. İstanbul’daki Amerikan Temsilcisi Bristol D›şişleri Bakanl›ğ›’na işgâl günü gönderdiği bir telgrafta o güne dair ana hatlar›yla bilgi vermekte ayn› zamanda plânlanan bu fas›llara aç›kl›k getirmekteydi.



Buna göre, bütün İngiliz gemilerinin saat 6.00’da hareket durumuna geçtiği, makineli tüfekli mavnalar›n k›y›ya geldiği, saat 9.00’da tam teçhizatl› ve başlar› kaskl› dört bin kadar deniz erinin Atlantik savaş filosundan karaya ç›kt›ğ›, barakalar›, mühimmat depolar›n›, tersaneyi ve stratejik noktalar› işgâl ettiği, bunlara İstanbul’da Hintli birliklerle, topçular›n kat›ld›ğ› belirtilmekteydi. Ayr›ca telgrafta deniz k›y›s›ndaki başl›ca binalar›n damlar›na makineli tüfekli deniz erlerinin yerleştirildiği, deniz uçaklar›n›n şehir üzerinde uçtuğu, telefonlar›n kesildiği ve Türk sivillerinin İngiliz askerlerince kitle halinde tutuklanmalar›n›n gece yar›s› başlad›ğ›, bunlar›n yüz kadar›n›n deniz k›y›s›ndaki bir İngiliz
mavnas›na getirildiği bildirilmekteydi.



Özellikle baskın ve tutuklamalarda İstanbul’un uykuda olduğu zamanı seçen İngilizler, şehrin çeşitli semt ve mahallerinde hemen ayn› saatlerde evlere zorla girerek, aralarında eski Harbiye Nazırı Cemal Paşa, eski Erkân-› Harbiye-i Umumiye Reisi Cevat Paşa, Meclis-i Ayan üyelerinden Çürüksulu Mahmud Paşa ve Göz Doktoru Esat Paşa gibi kişileri
tutuklam›şt›. Bu ani bask›n ve tutuklamalar esnas›nda sadece muhataplar› değil, hanelerdeki aile efrad› da İngilizlerin gayri insani muamelelerinden nasibini alm›şt›

Ancak İngilizlerin İstanbul’u işgâl programlar› yukar›daki eylemlerle s›n›rl› kalmam›ş, o gün için plânlad›klar› eylem listesinde bir başka adres ve isme daha yer ay›rm›şlard›. Bu, tarihe en çok bilinen ismiyle geçen Şehzadebaşı Karakolu idi.



İngilizler 16 Mart sabah› saat 5.45’de Şehzadebaş› Direkleraras›’nda* bulunan, asl›nda 10. Kafkas Tümen Karargâh› olarak kullan›lan bina** ve caddeye iki yük otomobili ile gelmişler, bu otomobillerden biri Saraçhanebaş›’na giderek, gözetleme yapma göreviyle yerini alm›ş, diğer yük otomobili karargâh civar›nda durduktan sonra içinden tahminen 50-60
kadar silahl› karma İngiliz askerlerinden oluşan bir müfreze* başlar›nda bir İngiliz subay› olduğu halde otomobilden inmişlerdi.




İngilizler karargâh binas›na girmek için önce kap›da nöbet bekleyen askere sald›rm›şlar, bu sald›r› karş›s›nda nöbetçi askerin, nöbetçi onbaş›s›na bağ›rarak imdat istemesi üzerine, yard›m için nöbetçinin yan›na gelmekte olan nöbetçi onbaş›y› İngiliz subay› silah›n› çekerek yaralam›şt›. Arkas›ndan koğuşa giden İngiliz askerleri süngüleri tak›l› olduğu halde ve “Silaha Davran” vaziyetinde tesadüf ettikleri Türk askerlerine sebepsiz ve sualsiz sald›rarak, henüz uykuda bulunan ve o s›rada yataklar›ndan kalkmak
isteyenlerin üzerine ateş etmeye başlam›şlard›. Bu arada alt koğuşta 10. Kafkas Tümeni Karargâh askerlerine bu sald›r› düzenlenirken, üst kat koğuşlarda kalan Karargâh M›z›ka önce koridora ç›karm›ş ve iki s›ra halinde dizmiş, m›z›ka çavuşunun kendilerinin m›z›kac› olduklar›n› söylemesi hatta m›z›ka alet ve edevat› gösterilmesine rağmen, İngiliz subay, silahs›z ve hiçbir mukavemet göstermeyen bu efrad için ateş emrini vermiştiefrad› da 15 kadar silahl› İngiliz askerinin sald›r›s›na uğram›şt›. İngilizler m›z›ka askerlerini önce koridora ç›karm›ş ve iki s›ra halinde dizmiş, m›z›ka çavuşunun kendilerinin m›z›kac› olduklar›n› söylemesi hatta m›z›ka alet ve edevat› gösterilmesine rağmen, İngiliz subay, silahs›z ve hiçbir mukavemet göstermeyen bu efrad için ateş emrini vermişti





Bu bask›n s›ras›nda Şehzadebaş› Karakolu’nda 10. Kafkas Tümen Karargâh› ile Karargâh M›z›ka efrad› olmak üzere 61 Türk askeri bulunmaktayd›. Sabaha karş› yap›lan bu ani
bask›nda 4 asker şehit olmuş, 10 asker yaralanm›ş, 1 asker de kaybolmuştu. Ancak yaral›lardan biri daha sonra vefat etmişti.






Ankara Üniversitesi Türk İnk›lâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S 45, Bahar 2010, s. 103-116

Lozanda ilk aylarda hilafeti savunan Inönü,
daha sonra hilafete muhalif inönü...
Aradaki degisIkligin nedeni neyse, ingilizlerin istanbulu terk etme sebebide odur.