Yesevîlik için “kurucu tarikat” ifadesi kullanılabilir. Reşahat'ın ifadesiyle “Meşayih-i Türk'ün ser-halkası” Ahmed-i Yesevî'nin (öl. 1166) hikmetleriyle İslam'la yeni tanışan kitlelere sunulan bu dînî derinlik ve ahlakî güzellik, bölge insanına Türk dili ile şeriat, tarikat ve hakikati öğretmiş ve yaşatmıştır.



Tarikatga şeriatsız kirgenlerni

Şeytan gelip imanını alur ermiş

İşbu yolnı pirsiz dava kılganlarını

Sersan bolup ara yolda kalur ermiş

Pir-i Türkistan, Hace-i Türkistan, Hazret-i Sultan, Sultanu'l-evliya, Evliyalar serveri gibi unvanlarla anılan Hoca Ahmet Yesevî, Türk düşünce tarihinin en önemli isimlerindendir.

Tarihi şahsiyetinden ziyade menkıbevi şahsiyeti, fikirleri, kurduğu Yesevîlik tarikatı ile Türk milletinin manevi hayatında derin izler bırakmıştır. Türk milletinin ona karşı gösterdiği muhabbet ve saygının bir örneğine daha rastlanmaz.

Aradan yüzyıllar geçmesine rağmen, Yesevî kültürünün etkisinin azalmak şöyle dursun artarak devam etmesi ve bugün bütün Türk ülkelerinde köklü bir gelenek halinde yaşatılması calib-i dikkattir. Bugün Türkistan'da, eski adıyla Yesi şehrindeki türbesi, Türk dünyasının en kutsal ziyaretgahı olarak kabul edilmekte, Ahmet Yesevî'nin sadece ismi bile, bütün Türk dünyasını tek bir gönülde buluşturmaktadır.

Hoca Ahmet Yesevî; hikmetleri, kerametleri ve manevi şahsiyetiyle asırlardır halk arasında yaşamasına rağmen, onu ciddi bir surette ilim alemine tanıtan merhum Fuat Köprülü'dür. Günümüze gelinceye kadar da çok çeşitli araştırmalar sempozyum ve panellerle Hoca Ahmet Yesevî; Türk düşüncesine, dini ve sosyal hayatına etkileri ve tarihi misyonu, müritleri, Anadolu'daki etkileri gibi bir çok yönleriyle ele alınmıştır.

Yesevîlik başlangıçta Seyhun havalisinde, daha sonra bütün Türkistan'da süratle yayıldı. Zamanla Seyhun'un ötesindeki bozkırlarda da yerleşme imkanı buldu. Moğol istilasından sonra Horasan, İran ve Azerbaycan Türkleri arasında rağbet gördü. 13. yüzyılda Yesevî dervişleri vasıtasıyla Anadolu'ya geçti. Anadolu'da Yesevî'nin en önemli halifesi Hacı Bektaş-ı Veli'dir. Anadolu'da Geyikli Baba, Abdal Musa, Horoz Dede de kendilerini Yesevî'nin halifelerinden sayarlar. Sülûk silsilesi bakımından Yesevîlik'ten gelen başlıca tarikatlar Maveraün-nehir ve Horasan'da yayılan Nakşibendilik ile Anadolu'da yayılıp Yesevîlik'in yerini alan Bektaşilik'tir Yesevîlik ayrıca Anadolu'da ortaya çıkan Babailik ve Haydarilik tarikatları üzerinde de müessir olmuştur.

Cahil, şekilci zamane şeyhlerinden yaka silken Hazret-i Türkistan:

Başiga destar sarar ilmi yok neye yarar

Okı yok yayın kurar ahir zaman şeyhleri

Yesevî'nin halifesi Süleyman Hakim Ata'nın tespitleri de asırlardır Anadolu insanının ağzından, dilinden ve gönlünden düşmemiştir.

Her kimi görürsen Hızır bil

Ve her geceyi Kadir bil

Hazırlayan: Ahmet Çolak