Adnan Menderes = Türkiye Başbakanı

Doğum 1899 Aydın, Osmanlı Devleti

Ölüm 17 Eylül 1961 / İmralı Adası, Türkiye

Görev süresi 22 Mayıs 1950 – 27 Mayıs 1960

Önce gelen Şemsettin Günaltay

Sonra gelen Cemal Gürsel

Siyasi Parti Cumhuriyet Halk Partisi / Demokrat Parti



(tam adı: Ali ADNAN Ertekin MENDERES, 1899–1961), 1950–1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti başbakanlığı görevinde bulunmuştur.

1899′da, Aydınlı zengin bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Büyük babası Hacı Ali Paşa Kırım Tatarlarından olup Eskişehir çevresinden Tire taraflarına göç etmiştir. İbrahim Ethem Bey’le, Tevfikan Hanım’ın oğludur.Kız kardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür.İzmir’in ünlü ailelerinden,Yemişçi başı Berin Hanım’la evlenmiş, ondan Yüksel,Mutlu,Aydın olmak üzere üç oğlu olmuştur. İlkokuldan sonra, Kızıl çullu Amerikan Koleji’nden mezun oldu. “1.Dünya Savaşı’nda yedek subay eğitimi gördü. Fakat hastalandığı için cepheye gidemedi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1935 yılında mezun oldu. Kurtuluş Savaşı’nda savaştı İstiklal Madalyası aldı.

Aydın’da, 1930′da, kısa süreli “Serbest Cumhuriyet Fırkası”nın bir kolunu organize etti. Bu partinin kapatılmasından sonra Cumhuriyet Halk Partisi’ne (CHP) katıldı.(1931) 1945 yılında parti içi muhalefetten dolayı ihraç edildi.

7 Haziran 1946′da, Demokrat Parti’yi, yani Türkiye’deki ilk yasal muhalefet partisini kurdu. 1946 seçimlerinde Celal Bayar’dan sonra partideki ikinci önemli adam haline geldi.


14 Mayıs 1950 seçimlerinden sonra DP iktidara geldi, ve Menderes başbakan oldu. İlk çok partili seçim olan 21 Temmuz 1946 tarihindeki seçimlerin aksine, Menderes hükümeti “açık oy gizli tasnif” yöntemi ile değil, “gizli oy açık tasnif” ile seçilmiştir. 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler meydana geldi. Tarım makineleştirildi; ulaşım, enerji, eğitim, sağlık, sigorta ve bankacılık ilerledi. Türkiye, ilerleme konseptini öğrendi. Aynı zamanda, bu dönemde Türkiye, Kore Savaşı’na asker yolladı; böylece NATO’ya girişin temelleri atılmış oldu.

Son Menderes hükümeti(23. hükümet) Kıbrıs konusunda imzaladıkları ortaklık anlaşmasına garantörlük maddesini yerleştirerek Türk ordusunun 1974 yılında iki aşamada gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekatı’nın hukuki zeminini hazırlamış , önemli ve yaşamsal bir uluslararası başarıya imza atmıştır.Türkiye, 1959 yılında hazırlanan ve 1960’da Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla uluslararası geçerlilik kazanan Garanti Anlaşması’ndan doğan haklarını kullanarak sözkonusu müdahaleyi gerçekleştirmiştir.Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’ye garantörlük sıfatını veren ve Kıbrıs’ın bağımsızlığını tanıyan Garanti Anlaşması’nın(Londra Anlaşması,1959) 2. Maddesi şöyledir: “Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bu anlaşmanın birinci maddesinde gösterilen yükümlülüklerini göz önüne alarak, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü, güvenliğini ve aynı zamanda Anayasa’nın temel maddeleriyle kurulan düzenini tanırlar ve garanti ederler”

Yukarıdaki madde ile Garantörlük görevini üstlenen ülkelerin ise adada düzenin bozulması halinde adaya ortak veya tek başlarına müdahale edecebilecekleri 4. Maddenin son paragrafında belirtilmektedir. Sözkonusu madde şöyledir: “Ortak veya anlaşarak hareket olası olmadığı takdirde garanti veren her üç devletten herbiri, bu anlaşma ile kurulan düzeni tekrar kurmak amacı ile harekete geçmek hakkını saklı tutar.”[Derleyen : Fatma Demirel , www.abhaber.com] Başbakan Adnan Menderes antlaşmayı , düşen uçağından sağ kurtulması sonucu bakım ve tedavi için kaldırıldığı klinikte , Londra’da imzaladı. Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum cemaatleri de anlaşmayı imzaladılar




Londra Anlaşması için Başabakan Adnan Menderes ve

refakatındakileri götüren THY’nın “Sev” uçağı

Londra Gatick havaalanı civarında düştü.

5 mürettebat ve 9 yolcu öldü. Kazada, Başbakan

Adnan Menderes hafif yaralarla kurtuldu - 1959

Menderes, geleneksel aile yaşam tarzına daha toleranslıydı ve laiklik konusuna Atatürk ve partisinden daha “olumsuz” bakıyordu. İnönü döneminden o güne kadar Türkçe okunması mecburi olan ezanın istenilen dilde okunabilmesini serbest bıraktı, ancak bundan sonra ezan hep arapça okundu. Batı yanlısı olmakla beraber önceki başbakanlara göre Müslüman ülkelerle de yakın ilişkiler kuruyordu. Menderes, daha liberalve dışa bağlı bir ekonomi görüşüne sahipti; yani daha fazla özel girişime izin verdi. Ekonomik girişimleri toplumun fakir kesimini (kısa vadede) mutlu etti, ama ülkede aşırı ithalata sebep oldu. Menderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır. Atatürk zamanında milli servet namına kurulan uçak motoru, traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde uygulanan yanlış politikalar yüzünden kapatılmıştır.

Menderes, toplumun entellektüel kesimi ve (Atatürk devrimlerinin tehlikede olduğunu düşünmekte olan) askeri kesim arasında popülerliğini giderek yitirmeye başladı. Bu gelişmeler politik yaşamının sonunu hazırlayan faktörler oldu. Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel kendi kişisel vatanperver perspektiflerini bir gece once sohbet ettiği Milli Savunma Bakanı’na ve dolayısıyla hükümete sunduğu icin erken emekliye sevkedilerek zorunlu izne gönderildi. Bu mektubunda, Adnan Menderes’e olan saygı ve desteğini açık bir şekilde ‘Cumhurbaşkanlığına Sayın Adnan Menderes getirilmelidir. Bu muhterem zatı her şeye rağmen milletin çoğunluğunun sevmekte olduğuna kanim. Bu sevgiden istifade edilerek kırılanların gönülleri alınmalı ve millete yeniden güven telkin edilmelidir’ görüşleriyle ifade eden “Cemal Ağa”, Silahli Kuvvetlerin tüm kademelerine iletilen ve ordunun mutlaka siyasetten uzak kalmasini tavsiye eden ikinci bir veda mektubuna ragmen, 27 Mayıs 1960 gününde gerçekleştirilen, Gursel ile alakasi olmayan ve kendisinin ne planlayip nede katildigi, albay ve daha alt rutbelilerin yuruttugu askeri müdahalenin daveti üzerine kurdugu Milli Birlik Komitesi’nin Başkanlik görevini üstlendi ve devrim lideri olarak tanıtılarak kabul edildi. DP üyeleri çeşitli suçlardan, askeri harekatin idarecilerinin istegi uzerine, Yassıada’da yargılandılar.





Prime Minister Adnan Menderes with people





Prime Minister Adnan Menderes at the airpor

Menderes’e isnad edilen suçlar arasında Üniversite yönetimine ve öğrencilerine fazla baskıcı politika uygulaması gibi konular vardı. Sonu baştan belli dava nihayetinde Anayasa’yı ihlal suçundan(146/1) Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu idama mahkum edildiler. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle müebbed hapse çevrildi. Devlet Baskani Cemal Gursel ve Ismet Inonu’nun, diger dunya liderleri ile birlikte Menderes ve diger kabine uyelerinin idam cezalarinin affi dilekleri, albaylar ve alt düzeyli subaylardan kurulu komite tarafindan reddedildi. Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961′de İmralı Adası’nda idam edildi. 7 Kasim 1964’de, Celal Bayar’in hapis cezasi Cumhurbaskani Cemal Gürsel’in affi ile kaldirildi. Adnan Menderes’in mezarı ölümünden 29 sene sonra İmralı’dan alınarak İstanbul’daki bir anıtmezara taşındı (17 Eylül 1990).

-Kore’ye asker gönderdi ve batı dünyasının yanında yer aldı.Bu davranışı NATO’ya girmemize zemin hazırladı ve SSCB karşısında bir güç elde ettik.

-Nato’ya üye oldu.

-1958’de Amerika’ya Türkiye’de askeri üs kurma izni verdi.

Daha sonraları, Aydın’da bir üniversiteye (Adnan Menderes Üniversitesi) ve İzmir’de uluslararası bir hava limanına (Adnan Menderes Hava Limanı) onun adı verilmiştir.



Adnan Menderes ile ilgili özlü sözler bulunur.

Son Mektubu == Adnan Menderes’in idam edilmeden önce yazdığı son mektubu; Sizlere dargın değilim. Sizin ve diğer zevatın iplerinin hangi efendiler tarafından idare edildiğini biliyorum. Onlara da dargın değilim. Kellemi onlara götürdüğünüzde deyiniz ki, Adnan Menderes hürriyet uğruna koyduğu başını 17 sene evvel almadığınız için sizlere müteşekkirdir. İdam edilmek için ortada hiçbir sebep yok. Ölüme kadar metanetle gittiğimi, silahların gölgesinde yaşayan kahraman efendilerinize acaba söyleyebilecek misiniz? Şunu da söyleyeyim ki, milletçe kazanılacak hürriyet mücadelesinde sizi ve efendinizi yine de 1950’de olduğu gibi kurtarabilirdim. Dirimden korkmayacaktınız. Ama şimdi milletle el ele vererek Adnan Menderes’in ölüsü ebediyete kadar sizi takip edecek ve bir gün sizi silip süpürecektir. Ama buna rağmen duam [bu kelimenin üzeri çizilip merhametim yapılmıştır] sizlerle beraberdir