|
|
Kaynak tdv islam ansiklopedisi .info
BURSA Sosyal ve İktisadî Yapı yazan Halil İnalcık
*Bursa’ya ait ipeklilerden Bursa kemhâsı, kadifesi çok aranan ipeklilerdi Avrupa’da, Mısır’da ve İran’da alıcısı bulunuyordu. baş alıcısı Osmanlı sarayı idi. Bursa’da imal edilen ipeklilere vâle ve tafta adı veriliyor, ihraç ediliyordu.Bursa’da, XV. yüzyılda inşa edilmiş ticari kervansaraylar vardı I. Mehmed saltanatında yapılan İpek Hanı, II. Mehmed dönemi inşa edilen Mahmud Paşa Hanı ve Koza Hanı adıyla bilinen büyük hanlar, II. Bayezid zamanında yapılan Pirinç Hanı sayılabilir. Bursa Doğu Avrupa ve Rumeli’ye ihraç edilen Batı Anadolu pamukluları için de bir antrepoydu Bursa’daki ithal mallarının yıllık vergisi 1487’de 140.000 dukaya ulaştı. gümüş ve bakır para basımı yapılan bir darphâne vardı ve yılda 6000 duka gelir sağlanıyordu.
*Bursa’da ticaret ihtisab vergi gelirleri XVI. yüzyılda bir yıl için 215.000, gümrük gelirleri 166.666 akçeye verilmişti. İpeğin tartılması sırasında alınan mîzan vergi geliri ise 2.587.000 akçeye verilmişken rakam XVI. yüzyılda düştü 1599-1628 de Şah Abbas’ın Osmanlı-İran ipek yolunu değiştirme teşebbüsü Bursa ticaretini olumsuz etkiledi. Bursa ve civarında ipek üretimi teşvik edildi XVIII. yüzyılda Avrupa işi kalite ipeğin ülkeye girişi, İzmir’in ticaret şehri olarak rekabeti Bursa’nın önemini sarstı. ipek imali sürdü. XIX. yüzyılda pazarları Avrupa’nın ucuz ipeklileri istilâ etti. Nitekim 1846’da Bursa’nın İngiliz konsolosu bursa ipeklilerinin kullanım dışı kaldığını belirtir. Bursa ipeklilerinin İngiliz, Alman ve İsveç taklitleri şehirde revaç bulmaya başladı.
*1837’de mahallî ipek endüstrisinde buhar gücünün kullanılmasıyla şehir Batı için ham ipek üreten bir yer olmaktan kurtarıldı. Yirmi beş yılda iplikhâne sayısı otuz beşe ulaştı 1914’te ham ipek imali 1000 tondu. İstiklâl Harbi yıllarında gerilediyse de sonra toparlandı Bursa sadece iktisadî merkez değil önemli bir kültür şehridir İstanbul’un fethinden önce şehirde yoğun bir kültür hâkimdi. burada Osmanlı devlet adamlarının yanında Şemseddin Fenârî, Abdurrahman Bistâmî, Molla Hüsrev, Molla Zeyrek, Niyâzî-i Mısrî, Süleyman Çelebi, Bursalı İsmâil Hakkı, gibi birçok âlim, mutasavvıf, tarikat şeyhi, yetişti *Bursa’da fetihten sonra hânedan mensupları eserler meydana getiridi. büyük âbideler arasında, Orhan Camii ve Külliyesi, I. Murad’ın yaptırdığı Hüdâvendigâr Camii ve Külliyesi, Yıldırım Bayezid zamanında inşa edilen Ulucami ve Yıldırım Bayezid Külliyesi, Yeşilcami ve Külliyesi, II. Murad’ın Murâdiye Külliyesi, Alâeddin Camii, Şehâdet veya Kale Camii, Timurtaş Paşa Camii ve Emîr Sultan Camii sayılabilir. irili ufaklı birçok mescid ve cami bulunmaktadır. en eskileri Selçuk Hatun Camii, Acem Reis Mescidi, Azeb Bey Mescidi, Tuzpazarı Camii, Koca Nâib Camii, Hafsa Hatun Camii’ni saymak mümkündür.
*bugüne gelen dokuz medrese mevcuttur. en önemlileri, Orhan Bey dönemindeki Lala Şâhin Paşa Medresesi, I. Bayezid döneminde Eyne Bey ve Molla Fenârî medreseleri, Fâtih döneminde inşa edilen Ahmed Paşa Medresesi’dir. Osman Bey’den itibaren Fâtih’e kadar gelen ilk Osmanlı padişahlarının türbeleri buradadır. hânedan mensuplarına ait birçok türbenin yer aldığı şehirde çifte hamamlar bulunmaktadır. I. Murad dönemine ait Şengül Hamamı, I. Mehmed dönemindeki Mahkeme Hamamı, II. Murad dönemine ait Umur Bey ve Atpazarı hamamları ile Fâtih devrinde yapılan Kadı ve Perşembe hamamları sayılabilir. Ayrıca birçok han ve bedesten de zamanımıza ulaşabilmiştir.*Bursa, Osmanlıda Anadolu eyaletine bağlı Hüdâvendigâr sancağının merkezi idi. XVI. yüzyılda Hüdâvendigâr sancağının merkez kazası Bursa’dan başka otuz kazası daha vardı. Bunlar İnegöl, Yarhisar, Domaniç, Söğüt, Akyazı, Akhisar, Beypazarı, Mihaliç, Kite, Gönen, Gölpazarı, Bergamaydı teşkil ediyordu.Seferihisar, Ermenipazarı,, Kepsut, Mihalıççık, Edincik kazaları da buraya bağlı idi. 1832’de mutasarrıflık olan Bursa, Karahisar, Kütahya, Bilecik, Erdek, Biga mutasarrıflıkları ile birlikte Hüdâvendigâr eyaletine bağlandı eyaletin merkezi oldu. 1857’de Hüdâvendigâr eyaleti Bursa, Koca-ili, Kütahya, Karahisar, Erdek, Biga, Karesi, Ayvalık livâlarından müteşekkildi. Bu sırada Bursa livâsına bağlı yirmi dört nahiye bulunuyordu. *1865’te Hüdâvendigâr eyaletine Bursa, Karesi, Koca-ili, Kütahya, Karahisar livâları bağlı olup vali Bursa’da oturuyordu. 1908’de ieyâlet, Bursa, Ertuğrul Kütahya, Karahisar ve Karesi sancaklarından meydana geliyordu. Bursa sancağı altı kaza, beş nahiye ve 664 köye sahipti Bursa Cumhuriyet döneminde il haline getirildi.
|