AK Parti |AKParti Forum |AK Gençlik |Recep Tayyip Erdoğan |AKPARTİ Gençlik Forumu|

[selahattin_ay]

Yaşamı anlama üzerine yazdığı pek çok kitapla 7’den 70’e hepimize seslenen Doğan Cüceloğlu, günlük hayatta göremediklerimizi bize fark ettiren Türkiye’deki ender insanlardan biridir. Sayıları 40’ı aşmış İngilizce ve Türkçe bilimsel makalesi bulunan Cüceloğlu Türk insanının duygu, düşünce ve davranışlarının bilimsel psikoloji kavramları içinde inceleyen kitaplarıyla yıllardır nedenlerimizi sorguluyor. Kendisiyle ilk tanışıklığım üniversite yıllarıma, "İnsan İnsana" kitabına uzanıyor. Şimdi ise kendi adıyla kurduğu ve sürekli güncel tuttuğu internet sitesi üzerinden yazdığı kitapların değerlendirmelerini diğer okuyucularla paylaşabiliyor, hatta kendisine soru sorabiliyorsunuz.

Doğan Cüceloğlu ile yurtdışı eğitim konusunda kafaları karıştıran pek konuda uzun uzun konuştuk. Konuşmalarımızdan çıkan en önemli sonuç; en kötü durumun bile farkına vardıktan sonra bir fırsata dönüşebileceğini görmemiz oldu.

Türkiye’de pek çok genç bütçesine uygun farklı programlara katılıp geleceklerine artı değer katma amacıyla yurtdışına gidiyor. Bu durumda gençler, ne gibi uyum ve davranış sorunlarıyla karşılaşırlar?
Kültür şoku diye bir kavram var. Giden yabancı öğrenciler bu kültür şokunu yaşıyor. Onun da üç aşaması var. Biri, kendini çok yabancı ve her şeyin dışında hissetme. Bu sırada bir yargılama oluşuyor. O da, "Bunlar da insan mı, bu ne biçim yiyecek, bu ne biçim giyiniş tarzı, bunların hepsi sahte, ne anlamsız bir dünya, ben niye geldim buraya…" şeklinde oluyor ve bir yalnızlık ve karamsarlık oluşuyor. Bu dönem 6 hafta kadar devam ediyor. Bu sırada karar verip, geri dönenler çok oluyor. Ardından ikinci bir devre başlıyor. Birden bire, "Ben anlayamamışım bu işi, aslında bunlarla ilgili her şey şahane, burada müthiş bir gelişmişlik var. Bu insanların müziği de şahane, giyinişi de şahane, yolları da şahane, iyi ki gelmişim, aslında görememişim, bizimkinde bir iş yokmuş…" gibi ayrı bir yargılama durumu oluşuyor. Kendini kötüleyip, yeni ortamı gözde büyütme ve büyük bir hayranlık içerisinde kalma belirtilerinin yaşandığı ikinci dönem uzun sürüyor. Bazıları hiç kurtulamıyor bu dönemden. Bir süre sonra daha gerçekçi bir üçüncü devre başlıyor. O da, "Bunların yolu kendilerine uygun, fonksiyonel; bizim yolumuz kendimize uygun, fonksiyonel. Her ikisinin de artıları var, eksileri var, değerlendirilebilir" şeklinde görülen düşünce durumu.

Gerçekten yabancı öğrenci almaya hazır, deneyimli, üniversiteler bilinçli hareket ediyor. O nedenle bir yabancı öğrenci geldiğinde daha okul başlamadan önce "oryantasyon" dedikleri bir program oluşturuyorlar. ABD’de yabancı öğrencilere danışmanlık yapmak bir nevi meslek haline gelmiş. Gönül ister ki Türkiye’de de böyle bir bilinç olsun. Türkiye’den gidecek öğrencilere Milli Eğitim Bakanlığı bir program hazırlasın. Bizde böyle bir bilinç olsaydı daha önce Almanya’ya giden işçilerimiz için bir yönlendirme yapılırdı ve bugün tahmin ediyorum ki Almanya’da çok farklı bir kitle oluşurdu. İlişkilerimiz ve imajımız çok farklı olurdu.

Sizce neden böyleyiz?
Çünkü biz bireyin yaşamına önem veren bir kültür değiliz. Peki, niye önem vermiyoruz konusu da apayrı bir inceleme alanı. Şimdilerde bununla ilgili bir kitap üzerinde çalışıyorum. Bunlara, dünyaya bakış tarzımızın sonucunda oluşan durumlar, diyebiliriz. Yaşananlar tesadüfen yaşanmıyor. İyi veya kötü olduğumuzdan kaynaklanmıyor.

Bu noktada ebeveynlerin de durumunu göz ardı etmemek gerekir. Onlara ne gibi görevler düşüyor?
Enteresan bir durum var. Ebeveyn gerçekçiyse zaten çocuğunu göndermeden önce ona yaşamın gerçekleriyle karşılaşma imkânı vermiştir. Çocuğunu yaşamdan yalıtmamıştır. Çok koruyucu, yönlendirici, denetleyici ana babalar olmamışlardır. Koruyucu, denetleyici, yönlendirici ana babalar, çocukları telefon açıp da ağlamaklı bir ses tonuyla "anne ben gelmek istiyorum" dediklerinde gel tabii ne var, diyenlerdir. Ya da "ah evladım böyle yap, şöyle yap, bilmem ne ol" gibi yönlendirme yapan insanlardır. Bu tavırlar aslında çocuğun zaten niye öyle davrandığının sebebi. Bu çocuk demek böyle bir aile ortamında yetişmiş ki oraya gidince bu tip programlar etrafında olmayınca sudan çıkmış balığa dönüyor. Çocuk önüne dört köfte konulup hadi ye, diyen bir aile ortamından gittiğinden kim ne verecek, kim ne diyecek onu bekliyor. Öyle bir şey olmayınca da sanıyor ki kimsenin umurunda değilim.

Bence ebeveynlerin kültür şokunun çok doğal olduğunu ve bunun 6 hafta, 2, 3 ay sürebileceğini bilmesi gerekiyor. Aileler nasihat etmek yerine dinlemeye önem vermeliler. Sürekli gerçekçi olarak yeni bir dünyada, geçici bir süre içerisinde olduğunu çocuğa göstermeliler. Geçici bir süreç içerisinde olduğu bilinci çocuğa iyi gelecektir. Ailelerin "madem o kadar mutsuzsun o zaman gel, dünyanın sonu mu ne var yani" dememeleri gerekir.

Genellikle kültürümüzde seçimlerimizi alışkanlıklarımızın içinde farkında olmadan yapıyoruz. Daha bilinçli yapmak durumundayız. Bence yurtdışına gitmek kişinin kendini, kültürünü, temel inançlarını, değerlerini, kavrayıp, kültür robotluğundan kurtulması için çok güzel bir fırsat. Her gence öneririm. Her ana babaya imkânları varsa en azından bir yıl çocuklarının yurtdışında kendi başlarına ayakta kalabilmelerine fırsat vermelerini tavsiye ederim.

İstanbul Üniversitesi’nde psikoloji okuduktan sonra ABD’de Illinois Üniversitesi’nde doktora yaptınız. İlk başlarda sizin de davranış sorunlarınız oldu mu?
Hem de çok fazla oldu. Bu çok masumane durumlarda oluyor ve bazen de son derecede gülünç durumlarda oluyor. Örneğin, ben alışveriş merkezine gidip kendime bir fotoğraf makinesi alacaksam ve siz arkadaşımsanız, ""Hadi gidelim bana bir fotoğraf makinesi alalım."" derim. Biz birbirimize böyle ""hadi gidelim"" deriz. Amerika’da arkadaş bildiğim insanlara ""hadi gidelim bana bilmem ne alalım"" dediğimde adam tuhaf tuhaf yüzüme bakıyor ve ""Niye bana ihtiyaç duyuyorsun ki, ben anlamam fotoğraf makinesinden"" diyor. Şaşırıp kalıyorsun.

En çok karşılaştığım zorluklar kadın erkek ilişkilerinde oldu. Yüzüme gülümseyen her kızın bana aşık olduğunu sandım. Ondan sonra müthiş öfkelendim ve "Benimle dalga geçiyorlar" dedim. Çünkü bana bakıyor, gülümsüyor, benimle flört ediyor sandım. Beş dakika sonra bu benim nişanlım, diye tanıştırdığında hayret ettim. Alay mı ediyorsun, nişanlın varsa bana niye böyle bakıyorsun, dedim. Müthiş yargıladım onları. Daha sonra farkına vardım ki farklı bir sistem içerisindeyim. Bir kızın senin gözünün içine bakması, gülümsemesi, konuşması uygarca bir davranış olarak algılanıyor. En basit şey mesela yemeğe gittiğin zaman birisinin yemeğinin parasını vermek zorunda değilsin.

Ayrıca orada beni en çok etkileyen hiç tanımadığım insanların gözümün içine bakarak "günaydın" demesiydi. Kapıdan önden çıkıyorsa, arkadan siz geliyorsanız kapıyı tutması ve gülümseyerek yüzünüze bakması çok güzel bir davranıştı. Önceleri çok hayret etmiştim. Sonra alışkanlık haline geldi benim için. Buraya döndüğümde bunu bulamadığım zamanlar öfkelenmeye başladım.

Düşünce tarzında uyumun çok önemli olduğunu gördüm. Örneğin, profesör diyor ki "cuma günü saat 5’te bu ödevi bekliyorum". Eğer ödevi 5 dakika geç verirsen kabul etmiyor. İlk başlarda bu bana çok katı, gâvur inadı gibi gelmişti. Sonra anlıyorsun ki bu da kendi başına bir eğitim. Hoca sınavda dışarı çıkıp, gidiyor. Öğrenciler ne birbirlerine bakıyor, ne de birbiriyle konuşuyorlar. Kişinin onur sistemi dediğiniz sistemi görmek beni çok etkiledi. Üniversite doktora öğrencileri arasında herkes kendi alanında en iyisini yapmak üzere gelmiş. Elinden gelenin en iyisini yapıyor. Hesap soran yok. "Kimse görmüyor, şunu şuradan alsam da şöyle yapsam" diye düşünüp söylediğinde benim bulunduğum üniversite ortamında birçok öğrenci, "ama sen görüyorsun ya niye başkalarının görmesine gerek var" tavrı içerisinde. Bunlar bana çok önemli uyum süreçleri olarak geldi. Yavaş yavaş uygar bir kültürün ne demek olduğu konusunda çok düşünmeme yol açtı.