AK Parti |AKParti Forum |AK Gençlik |Recep Tayyip Erdoğan |AKPARTİ Gençlik Forumu|

[Ertuğrul ÖZGÜL]

Yeniçeri Ocağı’nın lağvedilmesinde Rus parmağı
Osmanlı'da kanlı bir şekilde kaldırılan Yeniçeri Ocağı'nın lağv edilmesini Rusların isteyip istemediği sorusuna cevap bulundu.

Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri ocağının kaldırılması ilk defa Genç Osman döneminde gündeme gelmiştir. Fakat bunun bir projemi yoksa sadece bir istek mi olduğu konusunda Osmanlı kaynakları net değildir. III. Selim’in Yeniçeri Ocağı’nın kaldırmak yerine ona rakip olacak batı tarzında Nizam-ı Cedit Ocağı’nın kurduğunu görüyoruz.

Kabakçı Mustafa isyanı sonucu tahtan indirilen ve daha sonra da öldürülen III. Selim’in Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istediği bilinmesine rağmen bu düşüncesini fiiliyata geçirmediğini Osmanlı vakanüvislerinden Mustafa Nuri Paşa Netayic’ül Vukuat adlı eserinde belirtmektedir.

Alemdar Mustafa Paşa’nın Yeniçeri isyanının bastırmak Selim’i veya yeğeni Mahmud’u tahta çıkarmak için Rusçuk’tan İstanbul’a gelmesiyle yeni bir Osmanlı-Rus ilişkileri bakımından yeni bir dönem başlamıştır. Çünkü ilk defa Alemdar Mustafa Paşa’nın girişimleri ile Osmanlı-Rus ilişkileri düzelme yönüne girecektir.

1808’de Moskova’dan İstanbul’a elçi olarak gelen Aleksander Grigoreviç’in ölümünden sonra yayınlanan günlüklerinde Rusya’nın izlediği siyaseti görmek mümkündür. Grigoreviç günlüklerinde ısrarla Yeniçerilerin durumu hakkında malumat vererek başta çar olmak üzere Rus siyasetçileri uyarmayı ihmal etmez. Hatta Alemdar’la yaptığı özel görüşmede dahi Yeniçerilerin devlete zarar verdiğini, devletin yenilgiler almasında Yeniçerilerin rol oynadıkları Alemdar’a söyler. İstanbul’da kaldığı sürece Alemdar’ın hizmetinde çalışan Ermeni asıllı Emanuel Marzaian sayesinde dost olduklarını söyleyen Grigoreviç, Yeniçerilerin kendisi için tehdit olduğu daima sadrazama ilettiğini belirtir.

Dnevnıya Zapiski Poezdki adlı günlüğünde Grigoreviç, bir ayrıntıyı da günlüklerinde belirtir. Pizani Hanım diye İngiliz sefaretinde çalışan bir bayanında yeniçerileri kaldırılmasını beklediğini eğer bu ocak kaldırılmazsa Alemdar’ın yeni bir isyan karşısında öldürüleceğini söylemesi hayli ilginç görünmektedir. Çünkü Pera’da yapılan bu görüşmeden 72 saat geçmeden yeniçeri isyanı patlak vermiş başta sadrazam olmak üzere 15 bin kişi öldürülmüş, 5 bin ev yakılmıştı.

Rus elçilerin 1825’de tekrar tarih sahnesine çıktıkları II. Mahmut’u etkilemeye çalıştıklarını Mustafa Nuri paşa zikretmektedir. II. Mahmut’un bu Rus konsoloslarının yürüttüğü Yeniçeri ocağının kaldırılması siyasetinden etkilenip etkilenmediği Osmanlı kaynaklarında açık belirgin değildir. Yalnız 1829 Rus savaşında Rusların karşısında savaşacak asker bulunmadığı ortadadır. Bu savaşın kaybedilmesi ve Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanmasından hemen sonra Osmanlı-Rus ilişkilerinde tekrar bir canlanma olacak ve iki devlet arasında 1833’de Boğazlar Meselesini çıkaracak Hünkar İskelesi Antlaşması imzalanacaktır. Rusya bu antlaşma ile boğazlardan savaş gemisi geçirme hakkı elde ederek boğazlar sorununu uluslar arası arenaya taşınmasını sağlayacaktır.

Yeniçerilerin kaldırılmasından istifade eden öncelikle Rusya’nın olması tesadüfi bir olay gibi görülmemektedir. Tanzimat Fermanı’na kadar Osmanlı dış politikası Rusya’nın yörüngesine girecek bu tarihten sonra Rusların yerini İngilizler alacaktır.

Osmanlı klasik sisteminin temel ögelerinden biri asker sınıfının lavedilmesine yalnız yeni oluşmaya başlayan batılı bürokrat sınıfının istemediği aynı zamanda Rusların başını çektiği batılı devletlerinde bu ocağın varlığından rahatsız oldukları görülmektedir. Nitekim Yeniçeri ocağının kaldırıldığı gün İstanbul’daki Rus elçiliğinde diğer batılı diplomatlara bir ziyafet tertip edilmiştir.











Tarık Yalçın-Dünya Bülteni / Tarih Servisi