AK Parti |AKParti Forum |AK Gençlik |Recep Tayyip Erdoğan |AKPARTİ Gençlik Forumu|

[Cihannur]

Markar Eseyan



Sykes-Picot 100 yıl sonra çökerken Türkiye…

IŞİD, yani Irak-Şam İslam Devleti’nin Suriye’nin Rakka ve Deyr El Zor bölgelerindeki hâkimiyetinden sonra, adım adım ve pek de mukavemet ile karşılaşmadan Musul’a yönelmesi, ardından da Musul’u işgal ederek gözlerini Bağdat’a çevirmesi, bir sürpriz gibi algılansa da, aslında “geliyorum” diyen tarihsel bir gelişmedir.

Ortadoğu, Sykes-Picot gizli anlaşması bugün çatırdayan Ortadoğu yönetim biçimlerini doğurmuştur. Sykes-Picot Gizli Anlaşması, Britanya’nın, Osmanlı’nın Ortadoğu’daki tüm topraklarında hâkimiyet kurmak üzere Britanya ve Fransa arasında 16 Mayıs 1916 tarihinde imzalandı.

Mekke Şerifi ile Britanya arasında Osmanlı’ya karşı yapılan gizli Mc. Mahon Anlaşması ve 1. Balfour Deklarasyonu, Sykes-Picot’yu tamamlayan sacayağının diğer iki sütunudur.

Rus Çarlığı da bu anlaşmaya “olur” vermiştir.

Bu anlaşmadan dünya nasıl mı haberdar oldu? Bolşevikler, Ekim 1917 Devrimi’nden sonra anlaşmadan çekildi ve anlaşmanın tüm içeriğini dünyaya açıkladı.

Hâliyle anlaşmanın ilk hâlini gösteren haritada bazı değişiklikler oldu. Musul önce Fransa idaresindeydi ama Nisan 1920 San Remo Konferansı’nda Fransa, kendisini Orta Doğu’daki menfaatlerini desteklemesi sebebiyle, Musul bölgesini İngiltere’ye bıraktı. İngiltere bölgedeki güvenlik sorunlarını ileri sürerek Mondros Mütarekesi’nin 7. maddesine göre Musul’un kendilerine terk edilmesini istedi. Talebi reddeden Osmanlı 6. Ordusu Komutanı Ali İhsan Paşa’nın yerine gelen Binbaşı Halit Akmansü, İstanbul’dan aldığı emri yerine getirerek Musul’u boşalttı. 15 Kasım 1918 tarihinde İngiliz askerleri Musul’u işgal etti.

Daha sonra bölgede bir Kürt Krallığı kurulmak istenmiş olmasına rağmen, Britanya, Süleymaniye’yi hava bombardımanına tutarak bunu engelledi, Türkiye’nin çabaları da sonuç vermedi. 24 Temmuz 1924 yılında kesin olarak Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası’na bağlandı.

Sykes-Picot Anlaşması Ortadoğu’nun bugünkü hâline gelmesine sebep olması açısından tarihî önemdedir. İngiliz subay Mark Sykes ile Fransız subay François Georges-Picot, Kahire’de bir araya gelerek masa başında Ortadoğu’yu iki ülke arasında paylaştırdılar. Bu anlaşmaya göre yeni yapay devletler kuruldu. Sykes-Picot hattı denen bu sınırlar bölgenin etnik ve dinsel yapısını göz önünde bulundurmadan sadece çıkarlar doğrultusunda oluşturuldu. Bölgede yaşayan etnik ve mehzepsel unsurlar ise bölündü, birbirine düşmanlaştırıldı.

Irak, Kral Faysal’dan Baas yönetimi ve Saddam dönemine kadar sürekli huzursuzlukla yaşadı. Dünyanın 3. petrol ve doğalgaz yataklarına sahip bu bölge, 11 Eylül saldırıları bahane edilerek ABD tarafından işgal edildi; geri çekilirken ülkenin yönetimi teslim edilen Maliki, Saddam’ın Şiilere ve Kürtlere reva gördüğü zulmü, bu sefer bir Şii olarak Sünnilere uygulamaya başladı. Iraklı Kürtler ise müdahaleden sonra ülkenin en istikrarlı bölgesini oluşturdular.

IŞİD, öncellikle, kolonyal müdahalelerin, son olarak ABD’nin, Saddam ve Maliki gibi diktatörlerin şiddeti ve basiretsizliğinin bir sonucudur. Örgütün bu kadar kolay bölgede hâkimiyet kurmasının nedeni, Sünni yerel halkların ve kabilelerin Maliki’den “İllallah” demesi nedeniyle verdikleri destektir.

Hasılı, şu an Irak’ta yaşanan 100 yıllık bir periyodun son safhasıdır, ertelenmiş bir hesaplaşmadır. Saddam ve Maliki gibi eline geçen fırsatları harcayan diktatörlerin basiretsizliği, dar görüşlülüğünün bir sonucudur. Maliki; İran ve Esed’i arkalayıp ülkede bir Şii diktatörlüğü kurmak yerine Türkiye’nin sağduyulu önerilerine kulak verse, tüm etnik ve mezhepsel yapıların eşit temsiliyetine dayalı demokratik bir rejim kurmaya çalışsaydı, IŞİD gibi örgütler palazlanamaz ve halktan destek alamazlardı. Üç bölgeli bir konfederasyon dâhil, Irak’ın bütünlüğü içinde gerçek bir devlet olma fırsatını değerlendirebilirlerdi.

IŞİD’in ışık hızına dayalı başarısı, bölge halkının kıyımlardan ve haksızlıklardan dolayı çıldırması nedeniyledir.

Sykes-Picot mantığı Irak’ın işgali ve bir milyon Iraklı’nın ölümü ile modifiye edilmek istenmişse de artık resmen çökmüştür. Geriye bir yıkıntı ve kaos kalmıştır. Ve şüphesiz Türkiye bu kaostan özenle uzak durma tecrübesine sahiptir. Cetvelle çizilen, diktatörlüklerle uzaktan idare edilen, kaynakları sömürülen bir coğrafya âdeta infilak etmiştir. Bu çılgınlığın içinde Türkiye’nin işi yoktur. Görevi kendi vatandaşlarını korumakla sınırlıdır. Bu bataklığın müsebbibi ABD ve Maliki’dir.

Maliki’nin IŞİD’in önünü açıp, bölgeyi Türkiye’yi petrol meselesinden üzerinden sıkıştırmak üzere ordusunu geri çektiği gibi, IŞİD’in tamamen sentetik bir örgüt olduğu türünden değerlendirmeler, gerçekten acemicedir. Maliki yönetimi fiilen çökmüş, Bağdat dahi tehlikeye girmiştir. IŞİD’i herkesin kullanmak isteyebileceği, bu türden örgütlerin buna müsait yapıları, bu olayda birincil faktör değildir. Konsolosluğun basılması işgalin doğal bir sonucudur ve hareket Türkiye’ye karşı değildir. Zaten bölgede Türkiye’den başka hiçbir ülkenin diplomatik misyonu yoktur. Şu an için petrol hesapları da devre dışıdır. Yaşananlar kendi çarpık, zalim tarihselliği içinde bir sonuçtur. Türkiye’nin üzerine alacağı özel bir durum yoktur, ancak kriz Türkiye’nin yanı başında Suriye’den sonra ikinci bir Gayya Kuyusu yaratmıştır. Bu durum tabii ki özel bir yönetim dikkatini gerektirmektedir.

Orta vadede bu durum Türkiye’nin lehine olacaktır. Bir kan ve kaos denizinin hemen yanındaki Müslüman güçlü bir demokrasinin değerini Batı belki ucuz kolonyal okumaları bir kenara bırakarak daha iyi fark edebilir.

Tabii kriz doğru yönetilebilir, Gayya Kuyusu’nun içine düşme hatası yapılmazsa…

Kaynak

Serbestiyet 12.06.2014