Tanzimat dönemi - AK Parti |AKParti Forum |AK Gençlik |Recep Tayyip Erdoğan |AKPARTİ Gençlik Forumu|

**yolcu44** · 09-03-2007, 16:36

TANZİMAT’IN TANIMI
Tanzimat, kelime anlamı olarak ( tanzim’in çoğulu ) idari işlerin düzeltilmesi için alınan tedbirlerin ve yapılan uygulamaların tümüdür. [1] Geniş anlamda Tanzimat, Osmanlı devlet yapısında ve devlet toplum ilişkilerinde yapılan düzenlemeleri ifade eder. [2] Bu düzenlemelerin ayrıntılarına inildiğinde bu bir “yeniden yapılanma “ olarak da değerlendirilebilir. [3] Tanzimat’a bu tanımı itibariyle III. Selim ve II. Mahmut reformlarını sokan yazarlar da olduğu gibi, Tanzimat döneminin II. Meşrutiyet’e kadar ( 1908 ) sürdüğü görüşünü savunanlar da vardır. [4]
Tanzimat 26 Şaban 1255 ( 3 Teşrin 11. 1839 ) tarihinde Tanzimât-ı Hayriye ferma’ nın ilan olması ile başlar. Bu fermanın Top kapı Sarayı’nın Gülhâne Bahçesinde okunup ilan edilmesinden dolayı, diğer bir adı da Gülhâne Hattı Hümâyûnu’ dur. [5]
Tanzimat hareketi farklı şekillerde tarif ve tavsif edilmiştir:
-Her şeyden evvel Türkiye’ ye karşı daha mülayim ve müsedekar davranmasını temin için Avrupa’ yığ memnun etme hareketi. [6]
-Tanzimat hukuki değil sırf siyasi bir eserdir. [7]
-Mecburi kültür değişimleri devri. [8]
-Gülhâne Hattı Hümâyûnu şeraitten doğmuş değil, herkesin bilgisine Türkçe sunulmuş toplum bilgili ilkelerdir.
Padişah bu ilkeye uyacağını söyleyerek kendi idaresinin sınırını çizmiş oldu. [9]
-Tanzimat ve Gülhane Fermanları Türkiye’yi modernleştirmek iddiasıyla batılı devletler tarafından empoze edilen birer anlaşma mahiyetindedir. Her ikisinde de asıl hedefi Türk devletinin kendi vatandaşları ve kendi ülkesi üzerindeki hükümranlık haklarını sınırlamak ve bilhassa Avrupalıların yerli temsilcisi durumunda bulunan azınlıkları imtiyaz vermektir. Türk devleti bundan sonra bütün vatandaşlarına adalet ve şefkatle muamele edeceğini, artık kimseye zulüm yapılmayacağını, her işte kanunun hakim olacağının ilan ederken kendi siyasi ve sosyal nizamının o ana kadar despotik bir sistemden ibaret bulunduğunu kabul ediyordu.[10]
Başlanğıçtan itibaren husule gelen fikir hareketleri ile o devirden günümüze kadar cereyan eden tarihi hadiselerin neticelerine bakılar-ak tanzimat , kısaca Türkiye’de meşruti bir idarenin kurulmasına zemin hazırlayan bir kültür ve ıslahat hareketi olarak tarif -ı edilebilir.[11]

TANZİMAT’IN ÖZELLİKLERİ
Osmanlı Devletinde yapılan ıslahat hareketleri iki döneme ayrılır. Birinci dönemdeki ıslahat hareketlerinde Osmanlı Devletinin kendi tarih ve kültürünün , İkinci dönemdeki ıslahat hareketlerinde ise Avrupa kültürünün etkileri görülür.Tanzimat ikinci dönem hareketleri içinde yer alır.[12]
Tanzimat döneminin öncekilerden ayrıldığı birinci nokta, Tanzimat reformlarının padişahtan değil , az sayıdaki fakat etkili devlet adamlarının gelmesi ve bunlar eliyle yürütmesidir. ( Mustafa Reşit ve Fuat Paşalar,,,,) o kadar ki Tanzimat döneminin ve bunun etkilerinin bile bu paşaların siyasii ve fiziki ömrüyle sınırlı kaldığı söylenebilir.
Tanzimat’ın ikinci özelliği, Osmanlı devlet sistemiyle ilgili değişmelerde , dış etkenlerin rolünün elle tutar hale geldiğini göstermiş olmasıdır.
Tanzimat’ın üçüncü ayır edici özelliği, ilk defa olarak geniş kapsamlı bir reform programını getirebilmiş olmasıdır. [13]

TANZİMAT’IN SEBEBLERİ
Tanzimat’ı hazırlayan sebeplerin menşelerini Osmanlı Devleti’nin ıslahat tarihinde aramak lazımdır. Bir İslam ve Türk devleti olarak kurulmuş ve kendine has bir medeniyet ve kültür vücuda getirmiş olan Osmanlı İmparatorluğu, kanun ve nizamlarının bozulmadığı , kültür ve medeniyet seviyesi bakımından Avrupa’dan üstün veya aynı seviyede bulunduğu devirlerde bir ıslahat teşebbüsüne hiç ihtiyaç duymamıştı.
Birçok müellifin belirtildiğine göre 16. Asrın ilk yarısında en kudretli devrine ulaşmıştı. Fakat 16. Asrın ikinci yarısında devletin kanun ve nizamları bozulmaya başladı.
17.Asrın ilk yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nin ıslahata muhtaç olduğu zarureti kendini gösterdi. ll. Osman ve 4. Murat zamanlarında , bilhassa Köprülüler döneminde ıslahat teşebbüsü Osmanlı Devleti'ni meşgul eden başlıca meseleler arasında yer aldı. Fakat yapılan ıslahat hareketlerinin istinat ettiği fikirler Koçi Bey Risalesi'nde görüldüğü üzere Avrupa'dan ziyade bizzat Osmanlı Devletinin kendi tarih ve kültüründen ilham almakta idi.
18. asra büyük karışıklıklar içinde giren Osmanlı rönesanstan beri her sahada yeni ilerlemeler kaydeden Avrupa Medeniyeti karşısında kendi siyasi biriliğini muhafaza ve devletin devamını teminat altına alabilmek için bu medeniyetten faydalanmak zaruretinde bulunduğunu kabul etmek mecburiyetinde kalır.[14]
19.yüzyılda Avrupa, Fransız İhtilali’nin tesiri ile demokratik hayatta verimli bir gelişme gösterirken Osmanlı Devleti devrin ihtiyaçları ile bağdaşmayan bir görüşe ve rejime saplı kaldı. Rusya ve Avusturya’nın Türkiye üzerindeki kötü emel ve tutumları zamanla daha da arttı. Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde ekonomik çıkarları olan Fransa ve İngiltere İle kendi menfaatleri icabı , Osmanlıları tutuyorlar mülkünün tonluğunu istiyorlardı. Fakat Balkanlarda Hıristiyan Devletlerinin kurulması konusundaki tutumları , Prusya ile aynı idi ve azınlıkları koruyorlardı. Mehmet Ali Paşa Kuvvetlerinin üstün başarısı (1831-1839) Osmanlı Devletinin zaafını ortaya çıkarmıştı. İngiltere’den yardım alamayan ll. Mahmut Rusya’nın kucağına atılmıştır. Türkiye’yi içinde bulunduğu elim durumdan kurtarmak için onu güçlendirmek ve Avrupa devletlerine güven verecek ıslahat yaparak onların sevgi ve yardımını sağlamak gerekli idi . İşte Tanzimat’ın başlangıcı olan ‘’Gülhane Hattı Hümayun-u ‘’böyle bir zaruretten doğdu.[15]
Tanzimat Fermanı’nın dilbacesinde belirtildiği gibi devlet 150 seneden artan bir buhran içindedir. Gerçi Osmanlı yöneticisi ve cemiyeti geçen bir buçuk asır boyunca mali, idari , askerlik alanında , arazi rejiminde zaman zaman bazı önemli düzenlemeler ve bazı yeni prensipler getirmeye gayret etmiştir. Ancak artık tümden bir düzenleme kaçınılmazdı ve asıl önemlisi yeni bir hukuki düzenlemeyle Avrupa sisteminden esinlenen yeni bir kadifikasyona gidilmekteydi[16]

ABDULMECİD VE MUSTAFA REŞİD PAŞA
2. Mahmut’un ölümü üzerine tahta oğlu Abdulmecid Efendi geçti . Yeni padişah henüz on sekiz yaşında idi . Bilgisi ve tecrübesi imparatorluğun geçirmekte olduğu büyük buhranı çözmek için yetersizdi. Babasından miras kalan iki pürüzlü problem devamlı ve anlayışlı bir çalışma istiyordu. Problemlerden biri Mısır Paşası Mehmet Ali ile yapılmakta olan harp , diğeri de Osmanlı Devletine yeni bir düzen vermek için ilanı kararlaştırılmış bulunan ‘’Tanzimat ‘’ idi . [17]
Gülhane Hattı Hümayunu ile Tanzimat Devrini başlatmış olan Abdulmecid’in padişahlık anlayışı genel çizgileriyle diğer Osmanlı Padişahlarından farklı olmakla beraber bunun bazı yeni ilkeler getirdiğini görüyoruz. Abdulmecid geleneklerden daha çok devrin gereklerine göre yetişmiş devrinde diplomasi dili Fransızca’yı öğrenmiş Avrupa’daki gelişmeleri izleme olanağı bulmuştu.[18]
Abdulmecid saltanatının ilk günlerinde Osmanlı ordusu Nizip’te Mısır kuvvetlerine yenildi . Bunun hemen ardından Firari Ahmet Paşa bütün Osmanlı donanmasını Mehmed Ali Paşaya teslim etti. Böylelikle Osmanlı Devleti bir anda ordusuz ve donanmasız kaldı. Yeni padişah devletin kilit noktalarına güvendiği adamları getirdi. Ancak bunların arasında en çok güvendiği Hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa idi. Mustafa Reşit Paşa Londra ve Paris büyükelçilikleri görevinde bulunmuştur. Avrupa devletlerinin Osmanlıları karşı güttükleri siyaset hakkında geniş ve gerçeklere dayanan bilgileri vardı.[19]
Mustafa Reşit elçiliği sırasında yolladığı layihalarla padişah üzerinde etkili olmuştu. Tanzimat Devrinin açılmasında önemli bir yeri olan Mustafa Reşit Paşaya göre Osmanlı Devleti’nin çöküşünün başlıca sebebi, eski tarz idarenin devam ettirilmiş olmasıydı.[20]
Mustafa Reşit Paşa Avrupa’da bulunduğu sıralarda Fransa 1830 İhtilali ile mutlak devlet rejiminden meşrutiyet rejimine geçti. İngiltere yüzyıllardan beri meşrutiyet ile idare olunmaktaydı. Fransa ile İngiltere Avrupa’da Liberal Devletler Bloğunu kuruyorlardı. Avusturya, Prusya ve Rusya ise tanrı hakları sistemine bağlı idiler. Osmanlı İmparatorluğu esasen Liberal bir yapısı olduğu halde şekilde tanrı hakları sisteminde görünüyordu. Halbuki bu sistemin içine giren devletler Osmanlıya eskiden beri düşmandılar. Osmanlı Devleti varlığını kendi kuvvetleriyle koruyamayacak dereceye düşmüş olduğundan Avrupa siyasetinde geçen muvazene prensibinden faydalanması gerekli idi. Bunun içinde Osmanlı devletinin tamlığına taraftar olan Fransa ve İngiltere ile yakınlaşması akla yakındı. Bu ise Osmanlı Devletinin kuvvetlenmesini sağlayacak , devlet kurumlarında onların güvenliğini çekecek bir düzenin kurulmasıyla mümkündü. Mustafa Reşit Paşa böyle bir düzenin ‘’Tanzimat-ı Hayriye ‘’ ile sağlanacağına inanmaktaydı. [21]

GÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU’NUN HAZIRLIK SAFHASI
Hükümdar Abdulmecid’in Avrupa zihniyetine yabancı olmaması Tanzimat’ın ilanına müessir olan amillerden birini teşkil eder. Wonda’nın ‘’Sovvnirs Anecdotipues Surrla Turpuie’’ adlı eserinde (s.5) ‘’Abdulmecid garb terbiyesi almış ve Fransızca öğrenmişti. Çocukluğundan beri kalbinde insaniyet, merhamet, adalet, ve âlicenaplık duyguları yerleşmişti. Etrafında kendisiyle beraber Avrupa terbiyesine göre yetişmiş Türk çocuklarından mürekkep bir grup vardı.’’ diye yazılmaktadır. [22]
Reşit Paşanın Tanzimat hareketini ilanına karar vermesinde müessir saikler ve tesirler üzerinde duran Prof. Dr. Cevdet Baysun, Abdulmecid’in Mustafa Reşit Paşaya olan muamelesi hakkında;
‘’Genç hükümdar Reşit Paşaya karşı çok mültefit davranıyor, fikirlerine kıymet veriyordu. Paşanın uzun müddet Avrupa’da da bulunmuş olması siyasi vaziyete herkesten ziyade vakıf bulunması ve diğer vükela ile aralarındaki farkı derhal meydana çıkarmış nüfuzunu ve kıymetini artırmıştı. Abdulmecid, Reşit Paşanın ikna edici sözlerinin ve doğru görüşlerinin tesiri altında kaldığından Tanzimat fikirlerine müsait bulunmuştu. İstanbul’a gelişinden Tanzimat’ın ilanına kadar geçen dört aylık zaman bir hazırlık devresi mahiyetinde oldu. Reşit Paşa Padişahın huzuruna çıktıkça siyaseti vaziyeti , ıslahat lüzumunu anlatıyor , Fransa’da Thiers kabinesinin Mısırlılara gösterdiği taraftarlığı , İngiliz Efkar-Umumiyesinin bu husustaki kanaatini izah ediyordu. Nihayet Abdulmecit, Tanzimat’ın ilanına muafa kat etmiş , mesele uzun uzadı ya tetkik edildikten sonra Fermanın Reşit Paşa tarafından okunmasına karar verilmişti...’’ demektedir.[23]

FERMAN’IN İLANI
Mustafa Reşit Paşa tarafından kaleme alınan Tanzimat Ferman’ı 26 Şaban 1255 (3 Teşrin 11 1839 ) tarihine defaten Pazar günü yapılan büyük bir merasim ile ilan olundu. Top kapı Sarayı müştemilatından olan Gülhane Köşkü önünde merasim için büyük hazırlıklar yapıldı. Bu merasime sadrazam, şeyhülislam , bütün saray erkanı ve devlet ricali , ulema, esnaf cemiyetleri, Rum , Ermeni Patrikhaneleri ,Hahambaşı, İstanbul’da bulunan yabancı devlet sefir ve konsolosları iştirak ettiler.
Hatt-ı Hümayunu Mustafa Reşit Paşa okumuş , Padişah merasimi Gülhane Köşkü’nden takip etmiştir. Osmanlı tarihinde yeni bir devri açan Ferman okunduğu yere nispetle ‘’Gülhane Hatt-ı Hümayunu ‘’ ve diğer adı ile ‘’ Tanzimat-ı Hayriye ‘’ Fermanı adını aldı.
Fermanın ilanı İstanbul’da bazı muhafazakar zümrenin memnuniyetsizliğine rağmen geçicide olsa birkaç gün bayram havası yarattı. Avrupa’da ise müspet olarak karşılandı ve Matbuatda yeni ıslahat hareketinin başarı elde edeceğini memnuniyetle belirtti. Ferman, ilanından sonra devletin resmi gazetesi onan ‘’ Takvim-i Vakayi’nin nr-187 , 15 Ramazan 1255 (22 Kanun 1.1839 ) tarihli nüshasında yayınlandı.[24]

TANZİMAT FERMANI’NIN ANA HATLARI
Gülhane Hatt-ı Hümayununu, içine aldığı başlıca düşünceler bakımından beş bölüme ayırmak mümkündür.
Birinci Bölümde, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren Kuran’ın hükümlerine ve şeriatın kanunlarına saygı gösterdiğinden , devletin kuvvetli ve halkın refahlı bir hale geldiği belirtilmektedir.
İkinci Bölümde, 150 yıldan beri türlü gaileler ve türlü sebeplerle ne şeriata ne de faydalı kanunlara saygı gösterildiği , bu yüzden de devletin eski kuvvet ve refahı yerine zayıflılığın ve fakirliğin geçmiş olduğu anlatılmaktadır.
Üçüncü Bölümde , bu itibarla Allah’ın inayet ve Peygamberin yardımıyla devletin iyi idaresini sağlamak için bazı kanunların konulması gerektiğine işaret edilmektedir.
Dördüncü Bölümde de , yeni kanunların dayandırılacağı genel prensipler gösterilmektedir:
a-Müslüman ve Hıristiyan bütün tebaanın ırz, namus, can ve mal güvenliğinin sağlanması,
b-Verginin düzenli usule göre ayarlanması ve toplanması,
c-Askerlik ödevinin düzenli bir usule bağlanması.
Beşinci Bölümde, yeni kanunların dayandırılacağı genel prensiplerin gereği belirtilmektedir.
Gülhane Hattı , ilan edildikten sonra prensiplerinin belirtilmesine ve yürütülmesine geçildi.

TANZİMAT ALANINDA YAPILAN YENİLİKLER
İDARE VE HUKUK ALANINDA TANZİMAT
Gülhane hattının getirdiği yeni prensipler açıklandığı sıralarda, bu zihniyete uygun kanunları yapacak konumların da yaratılmasına çalışıldı.
İlkin Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye alındı.
2. Mahmud devrinde kurulmuş olan bu meclis bugünkü Danıştay ve Yargıtay kurullarının yetkisini kendisinde toplamaktaydı.1839’dan sonra Gülhane Hattı hümayununun içe aldığı genel prensiplere uygun kanun prensiplerinin de hazırlanması yine bu meclise verildi. Meclis bundan başka Tanzimat’a dokunan bütün problemleri incelemek ve karar vermek durumundaydı.[25] Bu kurulda konuşulacak işler önceden yazılı olarak üyelere dağıtılır, sonra oturum açılırdı. Alınan kararlar padişahın tasdikinden kanunlaşırdı. Bu kurulun hükümeti denetleme yetkisi vardı.[26]
Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliyeden seçilen bir komisyon , Hıristiyan tebaanın önceleri patrikhane vasıtasıyla Bab-ı Ali’ye bildirdikleri şikayetlerini incelemekle görevlendirildi.
1854 yılında bu kurulun kanun lâhikalarını hazırlama , nizamnameleri ve talimatları düzenleme görevi yeni kurulan Meclis-i Ali-i Tanzimat adlı yüksek bir meclise verilmiş ve Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye ise sadece bir idari ve adli yargı organı olarak göreve devam etmiştir. [27]
Tanzimat devrinde kanunlaştırma hareketleri başlamıştır. Bu çabalar; yeni ekonomik ilişkilerin gerektirdiği yeni hukuk kurallarını yaratmak , düzensizlikten bunalan halka hukuki güven ve eşitlik getirmek ve nihayet Avrupa devletlerini tatmin etmek ihtiyacından doğmuştur.[28]
Önce Mayıs 1840’da Ceza Kanunnamesi çıktı. Kısmen Fransız hukukundan esinlenen bu Kanunnamede bütün Osmanlı uyruklarının yasa önünde eşitliği vurgulanıyordu. Ayrıca devlet görevlilerinin işleyebilecekleri suçlara verilen yer dikkati çekiyordu.[29] Bu kanunun bir maddesine göre ‘’cüzeradan birisi tarafından bir çobanın bile canına kasıt vukuunda ol vezirin hakkında dahi kısas-i şer’i icra olunacaktır’’deniliyordu. Memurların keyfi tutumlarını önlemek için ‘’Memurin Kanunu ‘’çıkarıldı.(1846) . 1850’de bir Ticaret Kanunnamesi yürürlülüğe girdi. Bu kanunnamenin ilanı , şeriat çerçevesi dışındaki konularla uğraşan , ulemadan bağımsız bir hukuk ve yargı sisteminin Türkiye’de resmen ilk tanınması idi. Bunu 1851’de değiştirilmiş bir ceza Kanunnamesi izledi.[30]
Meslek değiştirmeyi yasaklayan 1834 tarihli kanun uygulanmadan kaldırıldı.[31]
Tanzimat devrinde yeni bir adliye teşkilatı kuruldu. Bunlar şer-i davaların dışında kalan ve yukarıda anılan kanunların hükümlerine uyan davalara bakacaklardı.’’Nizamiye Mahkemeleri’’ adını alan bu kuruluşlar din hukukuna göre çözümlenmesi gereken davalara yetkili değildi. Bu konularda şer-i mahkemeler faaliyetlerine devam edecekti.[32]Bu dönemde Hıristiyanların da şahitliği sayılmaya başlandı. Askeri Harbiye Nezaretince hazırlanacaktı.
Kanunlaştırma hareketinin en önemli zaafı ise birlik ve bütünlükten yoksun olmalarıdır. Bir bölümü İslam hukukundan gelen öbür bölümü ise Batı kaynaklarından aktarılan yasaların yanyanalığı bir ‘’kurallar ikiliği’’ yaratmıştır. Bu yüzdendir ki kanunlaştırma hareketleri köklü bir değişikliğe olanak vermemiştir. Bununla birlikte , mesuliyet ve yasallık gibi temel hukuk ilkelerinin yerleşmesinde oynadıkları rol azımsanamaz. Bunlar ayrıca padişahın mutlak iradesini sınırlayan bir mevzuat çerçevesinde oluşturmuşlardır.
İdari alanda; valilerin nüfuz ve yetkilerinin azaltılması, mali işlerin merkezden atanan geniş yetkili amirlerin eline verilmesi[33], taşra yönetiminin her kademesinde yerel yönetim meclislerinin kurulması gibi yeniliklere rastlanır. Ayrıca, kadılık örgütü daha sıkı bir denetime bağlanmıştır.[34]Kaza ve köy yönetiminde asıl gelişmeler Tanzimat yıllarından sonra ortaya çıkmıştır.[35]
Posta nezareti yenileşme yolunda bir çok düşüncenin gerçekleşme imkanını bulduğu Tanzimat döneminin hemen başında Ekim 1840’da kurulmuştur.[36]

B-MALİYE ALANINDA TANZİMAT,
Gülhane Hatt-ı hümayununda verginin ayarlanması ve düzenli bir şekilde toplanması gereğine şu satırlarla işaret edilmişti;
‘’Bir devletin toprak bütünlüğünün korunması için asker ve daha başka gereçler için gider yapmak gereklidir. Bu ise akçe ile olur. Akçeye gelince , tebaanın vergisiyle sağlandığı için verginin düzenli bir şekle konulması çok önemlidir’’
Gülhane Hatt-ı Hümayununda işaret edilen bu durumu , 2. Mahmut görmüş ve Maliye nazırlığını kurarak devletin gelir ve giderlerini düzenlemek istemiştir. 2. Mahmut devrinin sonunda ve Tanzimat devrinin başlarında devletin başlıca kaynakları ;aşar, cizye ve devlete varlık sahiplerinin verdikleri vergi idi.[37]
Tanzimatın ilk yıllarında (birinci ve ikinci) iltizam usulü kaldırılarak Maliye Nezareti yeni usule göre değiştirilerek yeniden kuruldu.[38]Yani iltizam ile aşar toplama usulü yerine eminlikler kurularak, maliye memurları vasıtası ile aşarı toplama yolu kabul edildi.
Aşar vergisi her yıl eşit olarak alınmaya başlandı. Cizye alma işi kolaylaştırıldı. Bölgelere göre belirli olarak tespit edilen cizyenin toplanması, Hıristiyan kocabaşlarına (muhtarlara)bırakıldı. Fakat, cizyenin yalnız azınlıklardan alınması, Tazimatın getirmek istediği eşitlik prensibine aykırıydı. Bu sebepten cizye Islahat Fermanı’nda kaldırıldı.(1856)[39]
Tazimatla birlikte miri arazi sistemi ortadan kalkmaya yüz tuttu. Gerçi Tanzimat Fermanı’nda buna dair bir hüküm yoktur, ama gittikçe batılı fikirlerin ülkeye girişine paralel olarak yöneticilerde özel mülkiyetin yaygınlaştırılmasına doğru bir eğilim olduğu gözükmektedir. Hem batı kökenli liberal fikirler hem de kapitülasyonların etkisiyle Fransız mülkiyet anlayışının etkisinde kalan devlet yöneticileri sistemin artık edilemeyeceğini düşünmeye başladılar. Tanzimat aydınları ‘’miri arazinin özel mülk haline getirilmesinin Osmanlı Devletinin kurtuluşuna olumlu etkide bulunacağına’’ inanıyorlardı. Onlara göre, miri arazi rejimi mutlak mülkiyet kavramına aykırı ve serbest alışverişi sınırlayıcı yönü dolayısıyla terk edilmeliydi.[40]1845 ve 1847 tarihli iradelerle başlayan bu değişim , 1849 tarihli irade ve 1858 tarihli Arazi Kanunnamesiyle sona erdi.
1840 yılında ‘’kaime-i mutebere’’ adıyla ilk kağıt para çıkarıldı. Karşılığının olmaması, kısa zamanda sahtelerinin basılması nedeniyle halkın itibar etmediği bu para piyasadan geri çekildi.[41]Bunun üzerine Avrupa paraları ayarında ‘’gümüş mecidiyeler ‘’çıkarıldı. Yabancı paranın yurda girmesi yasaklandı.
Yabancılardan ilk defa borç alma işi 1854 te gerçekleşti. Bunların faizleri çok ağır olduğundan ödenemedi. Nihayet Düyun-i Umumiye idaresi kuruldu.(1881) Böylece , devletin mali hükümranlığı sarsıldı ve zedelendi.[42]

09-03-2007, 16:36	#1
Kullanıcı Adı yolcu44	Tanzimat dönemi TANZİMAT’IN TANIMI Tanzimat, kelime anlamı olarak ( tanzim’in çoğulu ) idari işlerin düzeltilmesi için alınan tedbirlerin ve yapılan uygulamaların tümüdür. [1] Geniş anlamda Tanzimat, Osmanlı devlet yapısında ve devlet toplum ilişkilerinde yapılan düzenlemeleri ifade eder. [2] Bu düzenlemelerin ayrıntılarına inildiğinde bu bir “yeniden yapılanma “ olarak da değerlendirilebilir. [3] Tanzimat’a bu tanımı itibariyle III. Selim ve II. Mahmut reformlarını sokan yazarlar da olduğu gibi, Tanzimat döneminin II. Meşrutiyet’e kadar ( 1908 ) sürdüğü görüşünü savunanlar da vardır. [4] Tanzimat 26 Şaban 1255 ( 3 Teşrin 11. 1839 ) tarihinde Tanzimât-ı Hayriye ferma’ nın ilan olması ile başlar. Bu fermanın Top kapı Sarayı’nın Gülhâne Bahçesinde okunup ilan edilmesinden dolayı, diğer bir adı da Gülhâne Hattı Hümâyûnu’ dur. [5] Tanzimat hareketi farklı şekillerde tarif ve tavsif edilmiştir: -Her şeyden evvel Türkiye’ ye karşı daha mülayim ve müsedekar davranmasını temin için Avrupa’ yığ memnun etme hareketi. [6] -Tanzimat hukuki değil sırf siyasi bir eserdir. [7] -Mecburi kültür değişimleri devri. [8] -Gülhâne Hattı Hümâyûnu şeraitten doğmuş değil, herkesin bilgisine Türkçe sunulmuş toplum bilgili ilkelerdir. Padişah bu ilkeye uyacağını söyleyerek kendi idaresinin sınırını çizmiş oldu. [9] -Tanzimat ve Gülhane Fermanları Türkiye’yi modernleştirmek iddiasıyla batılı devletler tarafından empoze edilen birer anlaşma mahiyetindedir. Her ikisinde de asıl hedefi Türk devletinin kendi vatandaşları ve kendi ülkesi üzerindeki hükümranlık haklarını sınırlamak ve bilhassa Avrupalıların yerli temsilcisi durumunda bulunan azınlıkları imtiyaz vermektir. Türk devleti bundan sonra bütün vatandaşlarına adalet ve şefkatle muamele edeceğini, artık kimseye zulüm yapılmayacağını, her işte kanunun hakim olacağının ilan ederken kendi siyasi ve sosyal nizamının o ana kadar despotik bir sistemden ibaret bulunduğunu kabul ediyordu.[10] Başlanğıçtan itibaren husule gelen fikir hareketleri ile o devirden günümüze kadar cereyan eden tarihi hadiselerin neticelerine bakılar-ak tanzimat , kısaca Türkiye’de meşruti bir idarenin kurulmasına zemin hazırlayan bir kültür ve ıslahat hareketi olarak tarif -ı edilebilir.[11] TANZİMAT’IN ÖZELLİKLERİ Osmanlı Devletinde yapılan ıslahat hareketleri iki döneme ayrılır. Birinci dönemdeki ıslahat hareketlerinde Osmanlı Devletinin kendi tarih ve kültürünün , İkinci dönemdeki ıslahat hareketlerinde ise Avrupa kültürünün etkileri görülür.Tanzimat ikinci dönem hareketleri içinde yer alır.[12] Tanzimat döneminin öncekilerden ayrıldığı birinci nokta, Tanzimat reformlarının padişahtan değil , az sayıdaki fakat etkili devlet adamlarının gelmesi ve bunlar eliyle yürütmesidir. ( Mustafa Reşit ve Fuat Paşalar,,,,) o kadar ki Tanzimat döneminin ve bunun etkilerinin bile bu paşaların siyasii ve fiziki ömrüyle sınırlı kaldığı söylenebilir. Tanzimat’ın ikinci özelliği, Osmanlı devlet sistemiyle ilgili değişmelerde , dış etkenlerin rolünün elle tutar hale geldiğini göstermiş olmasıdır. Tanzimat’ın üçüncü ayır edici özelliği, ilk defa olarak geniş kapsamlı bir reform programını getirebilmiş olmasıdır. [13] TANZİMAT’IN SEBEBLERİ Tanzimat’ı hazırlayan sebeplerin menşelerini Osmanlı Devleti’nin ıslahat tarihinde aramak lazımdır. Bir İslam ve Türk devleti olarak kurulmuş ve kendine has bir medeniyet ve kültür vücuda getirmiş olan Osmanlı İmparatorluğu, kanun ve nizamlarının bozulmadığı , kültür ve medeniyet seviyesi bakımından Avrupa’dan üstün veya aynı seviyede bulunduğu devirlerde bir ıslahat teşebbüsüne hiç ihtiyaç duymamıştı. Birçok müellifin belirtildiğine göre 16. Asrın ilk yarısında en kudretli devrine ulaşmıştı. Fakat 16. Asrın ikinci yarısında devletin kanun ve nizamları bozulmaya başladı. 17.Asrın ilk yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nin ıslahata muhtaç olduğu zarureti kendini gösterdi. ll. Osman ve 4. Murat zamanlarında , bilhassa Köprülüler döneminde ıslahat teşebbüsü Osmanlı Devleti'ni meşgul eden başlıca meseleler arasında yer aldı. Fakat yapılan ıslahat hareketlerinin istinat ettiği fikirler Koçi Bey Risalesi'nde görüldüğü üzere Avrupa'dan ziyade bizzat Osmanlı Devletinin kendi tarih ve kültüründen ilham almakta idi. 18. asra büyük karışıklıklar içinde giren Osmanlı rönesanstan beri her sahada yeni ilerlemeler kaydeden Avrupa Medeniyeti karşısında kendi siyasi biriliğini muhafaza ve devletin devamını teminat altına alabilmek için bu medeniyetten faydalanmak zaruretinde bulunduğunu kabul etmek mecburiyetinde kalır.[14] 19.yüzyılda Avrupa, Fransız İhtilali’nin tesiri ile demokratik hayatta verimli bir gelişme gösterirken Osmanlı Devleti devrin ihtiyaçları ile bağdaşmayan bir görüşe ve rejime saplı kaldı. Rusya ve Avusturya’nın Türkiye üzerindeki kötü emel ve tutumları zamanla daha da arttı. Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde ekonomik çıkarları olan Fransa ve İngiltere İle kendi menfaatleri icabı , Osmanlıları tutuyorlar mülkünün tonluğunu istiyorlardı. Fakat Balkanlarda Hıristiyan Devletlerinin kurulması konusundaki tutumları , Prusya ile aynı idi ve azınlıkları koruyorlardı. Mehmet Ali Paşa Kuvvetlerinin üstün başarısı (1831-1839) Osmanlı Devletinin zaafını ortaya çıkarmıştı. İngiltere’den yardım alamayan ll. Mahmut Rusya’nın kucağına atılmıştır. Türkiye’yi içinde bulunduğu elim durumdan kurtarmak için onu güçlendirmek ve Avrupa devletlerine güven verecek ıslahat yaparak onların sevgi ve yardımını sağlamak gerekli idi . İşte Tanzimat’ın başlangıcı olan ‘’Gülhane Hattı Hümayun-u ‘’böyle bir zaruretten doğdu.[15] Tanzimat Fermanı’nın dilbacesinde belirtildiği gibi devlet 150 seneden artan bir buhran içindedir. Gerçi Osmanlı yöneticisi ve cemiyeti geçen bir buçuk asır boyunca mali, idari , askerlik alanında , arazi rejiminde zaman zaman bazı önemli düzenlemeler ve bazı yeni prensipler getirmeye gayret etmiştir. Ancak artık tümden bir düzenleme kaçınılmazdı ve asıl önemlisi yeni bir hukuki düzenlemeyle Avrupa sisteminden esinlenen yeni bir kadifikasyona gidilmekteydi[16] ABDULMECİD VE MUSTAFA REŞİD PAŞA 2. Mahmut’un ölümü üzerine tahta oğlu Abdulmecid Efendi geçti . Yeni padişah henüz on sekiz yaşında idi . Bilgisi ve tecrübesi imparatorluğun geçirmekte olduğu büyük buhranı çözmek için yetersizdi. Babasından miras kalan iki pürüzlü problem devamlı ve anlayışlı bir çalışma istiyordu. Problemlerden biri Mısır Paşası Mehmet Ali ile yapılmakta olan harp , diğeri de Osmanlı Devletine yeni bir düzen vermek için ilanı kararlaştırılmış bulunan ‘’Tanzimat ‘’ idi . [17] Gülhane Hattı Hümayunu ile Tanzimat Devrini başlatmış olan Abdulmecid’in padişahlık anlayışı genel çizgileriyle diğer Osmanlı Padişahlarından farklı olmakla beraber bunun bazı yeni ilkeler getirdiğini görüyoruz. Abdulmecid geleneklerden daha çok devrin gereklerine göre yetişmiş devrinde diplomasi dili Fransızca’yı öğrenmiş Avrupa’daki gelişmeleri izleme olanağı bulmuştu.[18] Abdulmecid saltanatının ilk günlerinde Osmanlı ordusu Nizip’te Mısır kuvvetlerine yenildi . Bunun hemen ardından Firari Ahmet Paşa bütün Osmanlı donanmasını Mehmed Ali Paşaya teslim etti. Böylelikle Osmanlı Devleti bir anda ordusuz ve donanmasız kaldı. Yeni padişah devletin kilit noktalarına güvendiği adamları getirdi. Ancak bunların arasında en çok güvendiği Hariciye nazırı Mustafa Reşit Paşa idi. Mustafa Reşit Paşa Londra ve Paris büyükelçilikleri görevinde bulunmuştur. Avrupa devletlerinin Osmanlıları karşı güttükleri siyaset hakkında geniş ve gerçeklere dayanan bilgileri vardı.[19] Mustafa Reşit elçiliği sırasında yolladığı layihalarla padişah üzerinde etkili olmuştu. Tanzimat Devrinin açılmasında önemli bir yeri olan Mustafa Reşit Paşaya göre Osmanlı Devleti’nin çöküşünün başlıca sebebi, eski tarz idarenin devam ettirilmiş olmasıydı.[20] Mustafa Reşit Paşa Avrupa’da bulunduğu sıralarda Fransa 1830 İhtilali ile mutlak devlet rejiminden meşrutiyet rejimine geçti. İngiltere yüzyıllardan beri meşrutiyet ile idare olunmaktaydı. Fransa ile İngiltere Avrupa’da Liberal Devletler Bloğunu kuruyorlardı. Avusturya, Prusya ve Rusya ise tanrı hakları sistemine bağlı idiler. Osmanlı İmparatorluğu esasen Liberal bir yapısı olduğu halde şekilde tanrı hakları sisteminde görünüyordu. Halbuki bu sistemin içine giren devletler Osmanlıya eskiden beri düşmandılar. Osmanlı Devleti varlığını kendi kuvvetleriyle koruyamayacak dereceye düşmüş olduğundan Avrupa siyasetinde geçen muvazene prensibinden faydalanması gerekli idi. Bunun içinde Osmanlı devletinin tamlığına taraftar olan Fransa ve İngiltere ile yakınlaşması akla yakındı. Bu ise Osmanlı Devletinin kuvvetlenmesini sağlayacak , devlet kurumlarında onların güvenliğini çekecek bir düzenin kurulmasıyla mümkündü. Mustafa Reşit Paşa böyle bir düzenin ‘’Tanzimat-ı Hayriye ‘’ ile sağlanacağına inanmaktaydı. [21] GÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU’NUN HAZIRLIK SAFHASI Hükümdar Abdulmecid’in Avrupa zihniyetine yabancı olmaması Tanzimat’ın ilanına müessir olan amillerden birini teşkil eder. Wonda’nın ‘’Sovvnirs Anecdotipues Surrla Turpuie’’ adlı eserinde (s.5) ‘’Abdulmecid garb terbiyesi almış ve Fransızca öğrenmişti. Çocukluğundan beri kalbinde insaniyet, merhamet, adalet, ve âlicenaplık duyguları yerleşmişti. Etrafında kendisiyle beraber Avrupa terbiyesine göre yetişmiş Türk çocuklarından mürekkep bir grup vardı.’’ diye yazılmaktadır. [22] Reşit Paşanın Tanzimat hareketini ilanına karar vermesinde müessir saikler ve tesirler üzerinde duran Prof. Dr. Cevdet Baysun, Abdulmecid’in Mustafa Reşit Paşaya olan muamelesi hakkında; ‘’Genç hükümdar Reşit Paşaya karşı çok mültefit davranıyor, fikirlerine kıymet veriyordu. Paşanın uzun müddet Avrupa’da da bulunmuş olması siyasi vaziyete herkesten ziyade vakıf bulunması ve diğer vükela ile aralarındaki farkı derhal meydana çıkarmış nüfuzunu ve kıymetini artırmıştı. Abdulmecid, Reşit Paşanın ikna edici sözlerinin ve doğru görüşlerinin tesiri altında kaldığından Tanzimat fikirlerine müsait bulunmuştu. İstanbul’a gelişinden Tanzimat’ın ilanına kadar geçen dört aylık zaman bir hazırlık devresi mahiyetinde oldu. Reşit Paşa Padişahın huzuruna çıktıkça siyaseti vaziyeti , ıslahat lüzumunu anlatıyor , Fransa’da Thiers kabinesinin Mısırlılara gösterdiği taraftarlığı , İngiliz Efkar-Umumiyesinin bu husustaki kanaatini izah ediyordu. Nihayet Abdulmecit, Tanzimat’ın ilanına muafa kat etmiş , mesele uzun uzadı ya tetkik edildikten sonra Fermanın Reşit Paşa tarafından okunmasına karar verilmişti...’’ demektedir.[23] FERMAN’IN İLANI Mustafa Reşit Paşa tarafından kaleme alınan Tanzimat Ferman’ı 26 Şaban 1255 (3 Teşrin 11 1839 ) tarihine defaten Pazar günü yapılan büyük bir merasim ile ilan olundu. Top kapı Sarayı müştemilatından olan Gülhane Köşkü önünde merasim için büyük hazırlıklar yapıldı. Bu merasime sadrazam, şeyhülislam , bütün saray erkanı ve devlet ricali , ulema, esnaf cemiyetleri, Rum , Ermeni Patrikhaneleri ,Hahambaşı, İstanbul’da bulunan yabancı devlet sefir ve konsolosları iştirak ettiler. Hatt-ı Hümayunu Mustafa Reşit Paşa okumuş , Padişah merasimi Gülhane Köşkü’nden takip etmiştir. Osmanlı tarihinde yeni bir devri açan Ferman okunduğu yere nispetle ‘’Gülhane Hatt-ı Hümayunu ‘’ ve diğer adı ile ‘’ Tanzimat-ı Hayriye ‘’ Fermanı adını aldı. Fermanın ilanı İstanbul’da bazı muhafazakar zümrenin memnuniyetsizliğine rağmen geçicide olsa birkaç gün bayram havası yarattı. Avrupa’da ise müspet olarak karşılandı ve Matbuatda yeni ıslahat hareketinin başarı elde edeceğini memnuniyetle belirtti. Ferman, ilanından sonra devletin resmi gazetesi onan ‘’ Takvim-i Vakayi’nin nr-187 , 15 Ramazan 1255 (22 Kanun 1.1839 ) tarihli nüshasında yayınlandı.[24] TANZİMAT FERMANI’NIN ANA HATLARI Gülhane Hatt-ı Hümayununu, içine aldığı başlıca düşünceler bakımından beş bölüme ayırmak mümkündür. Birinci Bölümde, Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren Kuran’ın hükümlerine ve şeriatın kanunlarına saygı gösterdiğinden , devletin kuvvetli ve halkın refahlı bir hale geldiği belirtilmektedir. İkinci Bölümde, 150 yıldan beri türlü gaileler ve türlü sebeplerle ne şeriata ne de faydalı kanunlara saygı gösterildiği , bu yüzden de devletin eski kuvvet ve refahı yerine zayıflılığın ve fakirliğin geçmiş olduğu anlatılmaktadır. Üçüncü Bölümde , bu itibarla Allah’ın inayet ve Peygamberin yardımıyla devletin iyi idaresini sağlamak için bazı kanunların konulması gerektiğine işaret edilmektedir. Dördüncü Bölümde de , yeni kanunların dayandırılacağı genel prensipler gösterilmektedir: a-Müslüman ve Hıristiyan bütün tebaanın ırz, namus, can ve mal güvenliğinin sağlanması, b-Verginin düzenli usule göre ayarlanması ve toplanması, c-Askerlik ödevinin düzenli bir usule bağlanması. Beşinci Bölümde, yeni kanunların dayandırılacağı genel prensiplerin gereği belirtilmektedir. Gülhane Hattı , ilan edildikten sonra prensiplerinin belirtilmesine ve yürütülmesine geçildi. TANZİMAT ALANINDA YAPILAN YENİLİKLER İDARE VE HUKUK ALANINDA TANZİMAT Gülhane hattının getirdiği yeni prensipler açıklandığı sıralarda, bu zihniyete uygun kanunları yapacak konumların da yaratılmasına çalışıldı. İlkin Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye alındı. 2. Mahmud devrinde kurulmuş olan bu meclis bugünkü Danıştay ve Yargıtay kurullarının yetkisini kendisinde toplamaktaydı.1839’dan sonra Gülhane Hattı hümayununun içe aldığı genel prensiplere uygun kanun prensiplerinin de hazırlanması yine bu meclise verildi. Meclis bundan başka Tanzimat’a dokunan bütün problemleri incelemek ve karar vermek durumundaydı.[25] Bu kurulda konuşulacak işler önceden yazılı olarak üyelere dağıtılır, sonra oturum açılırdı. Alınan kararlar padişahın tasdikinden kanunlaşırdı. Bu kurulun hükümeti denetleme yetkisi vardı.[26] Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliyeden seçilen bir komisyon , Hıristiyan tebaanın önceleri patrikhane vasıtasıyla Bab-ı Ali’ye bildirdikleri şikayetlerini incelemekle görevlendirildi. 1854 yılında bu kurulun kanun lâhikalarını hazırlama , nizamnameleri ve talimatları düzenleme görevi yeni kurulan Meclis-i Ali-i Tanzimat adlı yüksek bir meclise verilmiş ve Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye ise sadece bir idari ve adli yargı organı olarak göreve devam etmiştir. [27] Tanzimat devrinde kanunlaştırma hareketleri başlamıştır. Bu çabalar; yeni ekonomik ilişkilerin gerektirdiği yeni hukuk kurallarını yaratmak , düzensizlikten bunalan halka hukuki güven ve eşitlik getirmek ve nihayet Avrupa devletlerini tatmin etmek ihtiyacından doğmuştur.[28] Önce Mayıs 1840’da Ceza Kanunnamesi çıktı. Kısmen Fransız hukukundan esinlenen bu Kanunnamede bütün Osmanlı uyruklarının yasa önünde eşitliği vurgulanıyordu. Ayrıca devlet görevlilerinin işleyebilecekleri suçlara verilen yer dikkati çekiyordu.[29] Bu kanunun bir maddesine göre ‘’cüzeradan birisi tarafından bir çobanın bile canına kasıt vukuunda ol vezirin hakkında dahi kısas-i şer’i icra olunacaktır’’deniliyordu. Memurların keyfi tutumlarını önlemek için ‘’Memurin Kanunu ‘’çıkarıldı.(1846) . 1850’de bir Ticaret Kanunnamesi yürürlülüğe girdi. Bu kanunnamenin ilanı , şeriat çerçevesi dışındaki konularla uğraşan , ulemadan bağımsız bir hukuk ve yargı sisteminin Türkiye’de resmen ilk tanınması idi. Bunu 1851’de değiştirilmiş bir ceza Kanunnamesi izledi.[30] Meslek değiştirmeyi yasaklayan 1834 tarihli kanun uygulanmadan kaldırıldı.[31] Tanzimat devrinde yeni bir adliye teşkilatı kuruldu. Bunlar şer-i davaların dışında kalan ve yukarıda anılan kanunların hükümlerine uyan davalara bakacaklardı.’’Nizamiye Mahkemeleri’’ adını alan bu kuruluşlar din hukukuna göre çözümlenmesi gereken davalara yetkili değildi. Bu konularda şer-i mahkemeler faaliyetlerine devam edecekti.[32]Bu dönemde Hıristiyanların da şahitliği sayılmaya başlandı. Askeri Harbiye Nezaretince hazırlanacaktı. Kanunlaştırma hareketinin en önemli zaafı ise birlik ve bütünlükten yoksun olmalarıdır. Bir bölümü İslam hukukundan gelen öbür bölümü ise Batı kaynaklarından aktarılan yasaların yanyanalığı bir ‘’kurallar ikiliği’’ yaratmıştır. Bu yüzdendir ki kanunlaştırma hareketleri köklü bir değişikliğe olanak vermemiştir. Bununla birlikte , mesuliyet ve yasallık gibi temel hukuk ilkelerinin yerleşmesinde oynadıkları rol azımsanamaz. Bunlar ayrıca padişahın mutlak iradesini sınırlayan bir mevzuat çerçevesinde oluşturmuşlardır. İdari alanda; valilerin nüfuz ve yetkilerinin azaltılması, mali işlerin merkezden atanan geniş yetkili amirlerin eline verilmesi[33], taşra yönetiminin her kademesinde yerel yönetim meclislerinin kurulması gibi yeniliklere rastlanır. Ayrıca, kadılık örgütü daha sıkı bir denetime bağlanmıştır.[34]Kaza ve köy yönetiminde asıl gelişmeler Tanzimat yıllarından sonra ortaya çıkmıştır.[35] Posta nezareti yenileşme yolunda bir çok düşüncenin gerçekleşme imkanını bulduğu Tanzimat döneminin hemen başında Ekim 1840’da kurulmuştur.[36] B-MALİYE ALANINDA TANZİMAT, Gülhane Hatt-ı hümayununda verginin ayarlanması ve düzenli bir şekilde toplanması gereğine şu satırlarla işaret edilmişti; ‘’Bir devletin toprak bütünlüğünün korunması için asker ve daha başka gereçler için gider yapmak gereklidir. Bu ise akçe ile olur. Akçeye gelince , tebaanın vergisiyle sağlandığı için verginin düzenli bir şekle konulması çok önemlidir’’ Gülhane Hatt-ı Hümayununda işaret edilen bu durumu , 2. Mahmut görmüş ve Maliye nazırlığını kurarak devletin gelir ve giderlerini düzenlemek istemiştir. 2. Mahmut devrinin sonunda ve Tanzimat devrinin başlarında devletin başlıca kaynakları ;aşar, cizye ve devlete varlık sahiplerinin verdikleri vergi idi.[37] Tanzimatın ilk yıllarında (birinci ve ikinci) iltizam usulü kaldırılarak Maliye Nezareti yeni usule göre değiştirilerek yeniden kuruldu.[38]Yani iltizam ile aşar toplama usulü yerine eminlikler kurularak, maliye memurları vasıtası ile aşarı toplama yolu kabul edildi. Aşar vergisi her yıl eşit olarak alınmaya başlandı. Cizye alma işi kolaylaştırıldı. Bölgelere göre belirli olarak tespit edilen cizyenin toplanması, Hıristiyan kocabaşlarına (muhtarlara)bırakıldı. Fakat, cizyenin yalnız azınlıklardan alınması, Tazimatın getirmek istediği eşitlik prensibine aykırıydı. Bu sebepten cizye Islahat Fermanı’nda kaldırıldı.(1856)[39] Tazimatla birlikte miri arazi sistemi ortadan kalkmaya yüz tuttu. Gerçi Tanzimat Fermanı’nda buna dair bir hüküm yoktur, ama gittikçe batılı fikirlerin ülkeye girişine paralel olarak yöneticilerde özel mülkiyetin yaygınlaştırılmasına doğru bir eğilim olduğu gözükmektedir. Hem batı kökenli liberal fikirler hem de kapitülasyonların etkisiyle Fransız mülkiyet anlayışının etkisinde kalan devlet yöneticileri sistemin artık edilemeyeceğini düşünmeye başladılar. Tanzimat aydınları ‘’miri arazinin özel mülk haline getirilmesinin Osmanlı Devletinin kurtuluşuna olumlu etkide bulunacağına’’ inanıyorlardı. Onlara göre, miri arazi rejimi mutlak mülkiyet kavramına aykırı ve serbest alışverişi sınırlayıcı yönü dolayısıyla terk edilmeliydi.[40]1845 ve 1847 tarihli iradelerle başlayan bu değişim , 1849 tarihli irade ve 1858 tarihli Arazi Kanunnamesiyle sona erdi. 1840 yılında ‘’kaime-i mutebere’’ adıyla ilk kağıt para çıkarıldı. Karşılığının olmaması, kısa zamanda sahtelerinin basılması nedeniyle halkın itibar etmediği bu para piyasadan geri çekildi.[41]Bunun üzerine Avrupa paraları ayarında ‘’gümüş mecidiyeler ‘’çıkarıldı. Yabancı paranın yurda girmesi yasaklandı. Yabancılardan ilk defa borç alma işi 1854 te gerçekleşti. Bunların faizleri çok ağır olduğundan ödenemedi. Nihayet Düyun-i Umumiye idaresi kuruldu.(1881) Böylece , devletin mali hükümranlığı sarsıldı ve zedelendi.[42]

Seçenekler
Yazdırılabilir şekli göster Sayfayı E-Mail olarak gönder
Stil
Normal gösterime geğ Hybrid-Şeklinde gösterime geç Ağaç şeklinde

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)