Cahili Kuşatmaya Karşı Cemaleddin Afgani’nin Örnekliği - AK Parti |AKParti Forum |AK Gençlik |Recep Tayyip Erdoğan |AKPARTİ Gençlik Forumu|

12-24-2011, 12:58

Afgani 18 yaşına kadar babası Safder’den İslami bilgiler yanında dil, tarih, felsefe, matematik, tıp ve siyaset dersleri aldı. Babasının takip ettiği müfredat olarak Şiaya mı Sünniliğe mi yakın olduğunu bilmiyoruz; ama Şiiliğin yaygın olduğu Meraga ve Hamedan’da yaşayan Safder’in Şia kültüründen habersiz olduğu da söylenemez. Lakin Safder’in oğlunu, 18 yaşından sonra eğitimini geliştirmesi için Şii merkezleri olan Necef’e veya Kum’a değil de Hindistan’a gönderdiğini biliyoruz. Hindistan’daki eğitimine bağlı olarak Afgani’de ıslah fikrinin öne çıktığını ve iki sene sonra da bu doğrultuda diyaloglar kurmak için Necef’e ve Hicaz’a gittiğini biyografisiyle ilgili külliyattan öğreniyoruz.

Hindistan’da ıslah fikrinin en önemli taşıyıcısı Şah Veliyullah Dehlevi idi. 1766 yılında vefat ettikten sonra bu çizgiyi, Hindistan Müslümanları adına işgalci İngilizlere karşı bağımsızlık savaşı veren çocukları ve bağlıları devam ettirmişti. Afgani’nin gerek fikri gerek siyasi düşüncelerinin bu çizgi ile paralelleşiyor olması, Hindistan’daki eğitimini bu çizginin havzasında gerçekleştirdiğini muhtemel kılıyor. Çünkü o dönem Hindistan’ında diğer İslami eğilimler, gelenekçi-mezpepçi Deoband Medreseleri, modernist Aligarh Okulu ve heteredoks tarikatlar tarafından temsil ediliyorlardı. Daha sonra da Hindistan’da Afgani’nin ıslah temelli içtihadi tezlerini Hindistan Bağımsızlık Mücadelesi’nin en önemli ismi Ebu’l Kelam Âzad ve daha sonra Mevdudi’nin editörlüğünü yaptığı Tercüman-i Kur’an dergisi sürdürmüştü.

Afgani, Batılı veya modernist fikirlerle fiili olarak Hindistan’da karşılaşmıştır. Ve o, başta muharref gelenekçi zaafları ayıklamak adına sahih geleneği veya mütavatir Sünnet’i atlayarak ve Kur’an ayetlerini İngiliz hakimiyetini normalleştirecek ve Batılı düşünceye alan açacak şekilde yorumlayan kişilere, işbirlikçi “alim” Seyyid Ahmed Han ve ekibine karşı tavır almıştır. Kökleri Demokritos’a Mazdek’e dayanan nihilist, pozitivist, Darvinci ve komünist eğilimlere imkan veren bu modernist telakkiyi materyalizm olarak vasıflandırmış ve bu zaafları hem deşifre eden hem de eleştiren Dehriyyun’a/Tabiatçılığa Reddiye kitabını yazmıştır.

Afgani, 1857’de Mekke’den Afganistan’a döndü ve devlet memurluğu yaptı. 1863’te de Muhammed A’zam Han’ın başveziri oldu. Fakat İngilizlerin desteklediği Şîr Ali kuvvetlerine karşı yürüttükleri mücadeleyi kaybettiklerinde iktidardan düştüler. Afgani dikkat çekmemek için tacir kılığı ile tekrar Hindistan’a döndü. Ancak Hindistan’daki İngiliz karşıtı çalışmaları nedeniyle1870’te ya Mısır’a sürüldü veya kaçmak zorunda kaldı. Kostantiniyye’ye davet edilip tekrar Mısır’a geri gönderilmesi bu sırada gerçekleşti. Sekiz yıl kaldığı Mısır’da önce Muhammed Abduh’u kazandı; mutabakat sağladığı ıslah programı doğrultusunda Abduh’la birlikte Mısır’ın önde gelen insanlarına tebliğde bulunabilmek için Kahire’deki İskoç locasına bağlı Mason locasına katıldı. Muhammed Ammara’nın yaptığı incelemeye göre (İslami Mücadelede Öncü Şahsiyetler) o zamanki vakıf veya dernek benzeri olarak algılanan bu locadan 6 ay sonra, İngiliz emelleri doğrultusunda çalışma yapıldığını müşahade ettiklerinde Abduh’la birlikte ayrıldılar. Ve Afgani, bu Mason Locası’nın amaçlarını İngiliz Veliahtı’nın Kahire’ye geldiği bir Cuma günü Cuma hutbesinde ifşa etti. Ve bu örgütlenmeye karşı yeni bir örgütlenmeye gitti. Fakat bu sefer de İngilizlerin baskısıyla Hidiv Hükümeti onu 1880’de Hindistan’a sürdü.

Afgani, Hindistan’a üçüncü gelişinde faaliyetleri için gerekli ilmi çalışmalar üzerinde yoğunlaştı. Tabiatçılığa Reddiye kitabını bu dönemde yazmıştı. Ama Mısır’da Hidiv’e ve İngilizlere karşı Urâbî Paşa isyanı çıkınca, İngilizler bu isyanı hazırlamakla onu suçladı. Kalkuta’da gözaltına alındı, Hilafet konusunda yazdığı bir kitap müsadere edildi ve sonra da 1883’te Hindistan’dan sınır dışı edildi.

Afgani’nin öğrencileri, taraftarları ve dostları Mısır’da ve Hindistan’da el-Urvet’ul Vuskâ adlı bir cemiyet kurmuşlardı. İslam ümmetini ıslah etmek, İslam birliğini gerçekleştirmek, istibdata ve sömürgeciliğe karşı mücadeleyi örgütlemek amacıyla kurulan bu cemiyet, Hindistan’dan sınır dışı edilen Afgani’yi ve Beyrut’ta sürgünde bulunan Abduh’u Paris’e davet ederek cemiyet adını taşıyan bir derginin çıkmasını organize etti. Cemiyet gizliydi. Üyeler cemiyete girerken te’vilsiz ve saptırmasız Kur’an ile amel edeceklerine, İslam kardeşliğini ihya etmek için çalışacaklarına ve gizlilik ilkesine uyacaklarına yemin ediyorlardı.

Fransa’da yayınlanma imkânı elde edilen aylık Urvetu’l Vuska dergisi siyası konjönktürün değişmesi ve İngilizlerin baskısı sonucu 18. sayısından sonra kapanmak zorunda kalır. Bu sıralarda Afgani, İslam’ı ve Müslümanları pozitivist felsefenin bakış açısıyla eleştiren Ernest Renan’a Arapça yazdığı cevabını, Renan’ın yazdığı gazetede çalışan Yahudi mütercimler Fransızcaya tahrif ederek çevirmiş ve gazetede yayınlamışlardır. Bu tahrif edilmiş çeviri üzerinden Afgani’ye Cemil Meriç ve İsmail Kara gibi Anadolu ve Osmanlı asabiyesine sahip kişiler itham ve karalamalarda bulunmuşlardır. Dücane Cündioğlu’nun bu konudaki bilinçli tahrifatı aydınlatan yazısı (Divan, 1996/2) önemlidir. Ve tahrif edilmiş Afgani’nin yazısı Fransa’da yayınlandığında Afgani cevap verecek durumda ve iletişim kanallarında değildir; çünkü İran yollarındadır.

Afgani, İran Şahı Nâsiruddin’den bir davet almıştır ve İran’a vardığında dünyanın gidişatı üzerine yaptıkları konuşmadan sonra Şah’ın özel müşavirliğine atanmıştır. Ancak o, sahip olduğu program doğrultusunda faaliyetlerini aksatmaz. Tahkik eğilimli Ayetullahlarla teması olur, saltanat, değişim ve halkın yönetime katılımı konularında şaha eleştirilerini sunar ve ısrarcı olur. Bu mücadelesi sonunda Şah’la arası açılırken daha sonra da mektuplaşmalarıyla İran’da temas kurduğu önemli sayıda ayetullahı etkiler. Afgani’nin temasta olduğu ayetullahların talebelerine baktığımızda, Ayetullah Humeyni ve Muntezeri gibi devrim öncülerine hocalık yapmış Bihbihani, Buricerdi gibi ayetullahlar karışımıza çıkar. O zaman İslam Çağrısı dergisindeki “İran İslam İnkılabı’nın banisi Celadeddin Esedabâdi” ifadesi anlaşılır olur.

Afgani irşada, irtibat ağlarını kurmaya ve geliştirmeye devam eder. İran’dan sonra Rusya’ya gider. 1886-89 yılları arasında Rus Çarı ile temasları olur. 30 milyon Müslümanın haklarını savunur. Rus Çarı’nı ikna ederek Kur’an mushafının Rusça baskısını gerçekleştirir. Sonra İran’da, Basra’da, Londra’da belki Amerika’da ve Cezayir’de olur. Daha sonra II. Aldülhamid tarafından Kostantiniyye’ye davet edilir. Kostantiniyye’ye geldiğinde kendisine Teşvikiye’de bir ev, araba, at ve yüksek bir maaş verilir. Ayrıca Hayreddin Karaman’ın TDV İslam Ansiklopedisi’nde aktardığına göre saraydan bir kız ile evlendirilmek istenir ise de kabul etmez.

Afgani, İstanbul’da kısa bir süre içinde alimler, edipler ve siyasilerden bir çevre edinir. Abdülhamid’in isteği üzerine Şii-Sünni yakınlaşmasının yolları hakkında bir rapor hazırlar. Bu konuyla ilgili bir cemiyet kurup İslam coğrafyasında bu konu hakkında inisiyatif alabilecek 600 kişiye ayrı ayrı mektup yazar ve mektuplardan bazılarının geri dönüşleri olur. Böylece 1944 Kahire “Daru’l Takrib” çalışmalarının öncüsü olur. Ancak bu faaliyetlerinden rahatsız olan İngilizler padişaha baskı yapmaya başlarlar. Afgani’ye istibdat muhaliflerinden de üniversite gençlerinden de yoğun bir ilgi yönelmiştir. Bu sırada İran Şahı öldürülmüş ve bununla ilgili Afgani’nin parmağı olduğu ithamları Yıldız Sarayı’na ulaşmıştı. Bütün bu gelişmelerden sonra Padişah vehimlerinin etkisiyle onu Teşvikiye’deki evinde ev hapsine aldırır. Ve Cemaleddin Afgani 9 Mart 1897’de muhtevası tartışmalı şekilde vefat eder. Maçka mezarlığına gömülür ve 1944’te de CHP Hükümeti tarafından kemikleri Afganistan’a gönderilir.

Ayetullah M. Mutahhari, 20. Yüzyılda İslami Hareketler adıyla Türkçeye çevrilen kitabında Cemaleddin Afgani’nin sahip olduğu perspektifi veya ıslahat programını şu beş madde ile özetlemektedir: 1. İstibdata karşıdır. 2. Kur’an ve Sünnet’e dönüşü savunur. 3. İçtihad keyfiyetini ön plana çıkartır. 4. Din kültürünü bid’at ve hurafelerden arındırmaya çalışır. 5. Sömürgecilerle mücadeleyi önceler. Dikkat edilecek olursa bu program 20. yüzyıldaki Menar, Sebilurreşad, Tercüman-ı Kur’an dergilerinin; İhvan-ı Müslimin’in, Cemat-i İslami’nin, Cezayir Ulemâ’il-Müslimin’in, Hizbu’t-Tahrir’in ve Şia’daki ûsuli çizginin de temel sistematiğidir. Islah çabaları içinde değerlendirebileceğimiz bu çevrelerin takip ettikleri program büyük ölçüde Afgani ve Urvetu’l Vuska çizgisinin devamı niteliğindedir. Öze dönüş ve yeniden inşa kaygısı taşıyan bu ekoller arasındaki temel benzerlik ve etkileşim yanında, bir de birikim, tecrübe ve özel şartlarla ilgili farklılıklardan kaynaklanan nüanslar ve tarz ayrılıkları söz konusu olabilmektedir.

Urvetu’l Vuska, modern cahili sistemin bir aracı olarak tebliğ ve irtibat amacıyla çıkartılan İslami hareketlerin ilk örnek dergisidir. Bu dergi ile içtihadi bir çözümlemeye öncülük yapılmış ve bugünkü Müslümanları da ilgilendirecek bir şekilde kuşatıldığımız cahili sistem içinde sistemin bir aracının nasıl kullanılabileceği gösterilmiştir. Derginin finansmanı aynı inanca ve hedeflere sahip cemiyet tarafından karşılanmış, dağıtımı da büyük ölçüde yine bu irtibat ağı ile gerçekleştirilmiştir. Derginin mesajı, programı ve müfredatı bellidir. Bu konuyu Mutahhari beş madde de güzel özetlemiştir. Derginin İslami mesajını ayetleri gizlemeden yeterlilik içinde işleyecek bir yazı kadrosu vardır. Afgani’nin editörlüğünü yaptığı bu kadro içinde ortak istişari üretimi en fazla Abduh kaleme almıştır. Dolayısıyla sistem içi bu aracı kullanan Afgani ve arkadaşları gerek maddiyat gerek kadro itibariyle kendine yeter bir mekanizma kurmuşlardır. Bu tür cahili sistem içi araçların kullanımında Rasululah’ın (s) ilaf, eman, panayır vd. araçların kullanımında örnekliğini yaptığı gibi kimliksel uzlaşmaya, sığınmacılığa, yağcılığa veya Kur’ani ifadeyle müdahaneye yer verilmemiştir. Ve verilmemelidir. Aksi halde bu tür uygun araçlar bırakılmalıdır ki şartlar teslimiyete zorladığında da Urvetu’l Vuska Fransa’daki yayınını durdurmuştur.

Afgani’nin öncülüğü, kuşatıldıkları şartları aşmak için ilmihallerini nass temelinde yenilemek ve değişen şartlar karşısında yeni mücadele imkânları üretmek konusunda Müslümanlara rehberlik oluşturmuştur. Ve dergi gibi sistem içi bir araç fıkhi ölçüleri belirlenerek kullanılmıştır. Bu araç sayesinde, kuşatılmış ve temasları kesilmiş olan ıslahat öncüleriyle ve İslami oluşumlarla heyecan uyandırıcı bir ilişki trafiği gerçekleştirilmiştir. Mısır ve Hindistan’da Urvetu’l Vuska yasaklanmış, üzerinde yakalatanlara ağır para ve hapis cezaları verilmiştir. Ama bütün bu engellemelere rağmen Urvetu’l Vuska cemiyeti, dergisini İslam coğrafyasının dört bir tarafına gerek posta yoluyla gerek özel kanallarla ulaştırmıştır. Ve yüzyılı aşkın bir zaman öncesinden Urvetu’l Vuska, küresel kapitalizmin hâkimiyeti altında bulunan bizlere ve Ortadoğu İntifadası’nı yükseltenlere hala inançta, muhakemede ve kararlılıkta bir örneklik oluşturmaktadır.

Cemaleddin Afgani’yi telif eser vermediği için küçümseyenler de olmuştur. Ama tüm İslam coğrafyasını kuşatmaya başlayan Batılı yaşam tarzına, bakış açısına ve işgale karşı çöküş sürecini yaşayan İslam dünyasında bir direniş ve yeniden varoluş üretmek gerekirdi. Ve ümmetin ancak fıkheden ve ayakta kalan alim ve kanaat önderlerine ulaşarak ve bu insanların güçlerini birbiriyle irtibatlandırarak istişari ve içtihadi temelde bir cevap oluşturulabilirdi. Ayrıca fikri ve fiili alanda asırlardır niçin güç kaybettiğimiz teşhis edilmeliydi. Ki Afgani’ye göre bu gerilemenin sebepleri şunlardı: Saltanat, gayrimüslimlere üst mercilerde görev verilmesi, zındık ve batinilerin taarruzları, uydurma hadisçilik ve İsrailiyyat, eğitimdeki taklitçilik, Moğal-Haçlı istilası, ilim ve amelde İslam’dan uzaklaşma.

Bu çöküş ve kuşatılmayı aşmak için metod anlayışımızı yenileyen bir ıslah projesi ortaya konulmalıydı. İşte Afgani’nin telif ettiği kitap, vahiy-vakıa irtibatından anlayabildiği kadarıyla ortaya koyduğu bu hedefin ve projenin şahitliği ve öncülüğü oldu. Ve bu doğrultuda açtığı çığırda Muhammed Abduh gibi irşad ettiği alimler, en az yazılmayan kitapları kadar önemliydi. Bunun yanında Urvetu’l Vuska perspektifi istişari temelde de üretilse, büyük ölçüde ona aitti. Hilafetle ilgili ve Mesihçiliğe Reddiye başlıklı kitapları müsadere edilmişti ve kayıptı. Ama Müslüman öncülere yazdığı yüzlerce mektubu 20. yüzyılın sonunda derlenebilmiştir

O, Abduh’la birlikte çözülme sürecindeki ümmeti yeniden vahiyle buluşturup diriltebilmek için kaderciliğin ve Kur’an dışı kader anlayışının aykırılıklarını gösterip Müslümanlara fiili sorumluluklarını hatırlatmaya çalıştı. Müslümanlara, hurafelerin yanlışını gösterip, kesin delillere dayanan bilgi ve inanç yolunu anlatmaya çalıştı. Felsefik ve tasavvufi konularda da yorumlara ancak nassların zahiriyle bağdaşabilirliği oranında esneklik gösterdi.

Onu Batı’ya cevap verirken karşıtlarından etkilenen bir modernist olarak değerlendirenler, “ıslah” ve “muslihun” kavramlarını idrak edemeyen cahiller ve laf cambazlığı yapmaya çalışan gelenekçilerdi ya da milliyetçi veya laik garp zedelerdi.

Türkiye’de, İran’da ve Arap ülkelerinde milli dindarlık anlayışından arınamayanlar, onun Sünnet’e uygun olarak kavimlere kendi dilleriyle hitap etme çağrısını, milli/ulusal uyanışı ve duyguları teşvik ettiği şeklinde yorumlamaya çalıştılar. Oysa onun için temel bağ, kavmi veya seküler ulusçuluk değil, din ve din kardeşliği bağı idi. Ona göre Osmanlılar, Balkanları öncelemek yerine merkezlerini Hicaz’a taşısaydı veya Mekke ve Medine şehirlerini manevi merkez yapsaydı ve nass’a uygun bir uygulamayı gözetselerdi İslami Birlik (İttihad-ı İslam) sorunu zaten çözülürdü. O, artık gelinen gerçeklik içinde İslam coğrafyasının Osmanlı Hilafeti’ne bağlı ve birlikteliğin din esasına bağlandığı 10 eyalet ile birlikte oluşabileceğini söylüyordu. 19. yüzyılın sonunda birlikteliği sağlayacak gerçekçiliği o ancak böyle görüyordu. İttihad-ı İslam fikri için de bu uygulamanın gerçekçi olacağını belirtiyordu.

Osmanlı yıkılırken başta II. Abdulhamid Han ve İttihad-ı Terakki Cemiyeti, Hilafet ve İslamcılık politikaları gütmüşlerdi. Ancak iktidarın merkeze alındığı bu yaklaşım ile, Afgani’nin ümmeti merkeze aldığı İttihad-ı İslam stratejisi arasında belirgin farklar vardı. İşte bu farkları Arnord Toynbee kendi kavramlaştırmasıyla “Pan-İslamizm’in Başarısızlığı” adlı makalesinde şöyle ortaya koyuyordu:

“Osmanlı devletinin patronu Sultan Abdülhamid II (Saltanatı:1876-1909) Seyyid’in (Cemaleddin Afgani) ideali*ni pratiğe aktarmaya uğraştı. Abdülhamid’in yaptığı: Türkiye’nin kalan gücünü Pan-İslâmizmin desteklenme*sine harcamaktan ziyade, Türkiye’nin azalan gücünü ço*ğaltmak için Pan-İslâmizmden politik bir destek sağla*maktı. Böylelikle, Seyyid’in ideallerini çarpıtmıştır.”

Yukarıda belirttiğimiz gibi tabii ki Afgani’nin de eksikleri ve zaafları vardır. Onları da kendi yaşadığı dönemin şartları ve birikimi içinde değerlendirmek gerekir. Ayrıca medresenin ve yönetimin vahyi ölçülerden uzaklaşarak yaşadığı yabancılaşma içinde Müslümanların itikadi, siyasi, idari, sosyal ve kültürel sorunlarını görüp de bu konuda vahiy temelli çözüm üretmeye ve Hz. Muhammed’in uygulamalarını kendi tarihi koşulları içinde yenilemeye çalışan bir ıslah öncüsünün, bir müçtehidin en büyük sıkıntısı niteliksel yalnızlığıdır. Tarihi şartların bütününe bugünden daha geniş bakabilme imkânımız var. Bu yaklaşım içinde Afgani’nin en büyük acısı ise, idrak ve anlayış birlikteliğini paylaşacak yetişmiş İslami şahsiyetlerin azlığı ve bir içtihad meclisi oluşturamamasıdır.

İstişareye ehil İslami şahsiyetlerle yakın ve orta vadeli pratik sorunlarımız için istişare meclisleri oluşturabilmek, Cemaleddin Afgani gibi bizlerin de en büyük arzusu ve hedefi olmalıdır. Yetişmişliğimizin veya olgunluğumuzun ölçüsü, bu hedefi ne kadar gerçekleştirdiğimizle ilgilidir.

hamza türkmen

12-24-2011, 13:02

Bir şahsı değerlendirirken, o şahsın içinde bulunduğu ortamın şartlarını gözönünde bulundurmak, değerlendirmenin doğru bir seyir takip etmesinde önemli bir fonksiyona sahiptir. Çünkü bir kişi veya yaptıkları, ancak içinde bulunduğu şartlar kapsamında bir anlam ifade eder. Bir şahsı, içinde bulunduğu bulunduğu ortamdan soyutlayarak ele almak yanlış sonuçlara ulaşmayı peşinen kabul etmek anlamına gelir. Bu itibarla Cemaleddin Afgani'yi değerlendirirken ve yaptıklarını anlamaya çalışırken, 19. yüzyıl müslümanlarının durumunu bilmek gerekir. Ancak böylelikle Cemaleddin Afgani'yi doğru olarak değerlendirme imkanı elde edilebilmiş olacaktır. Çünkü Cemaleddin Afgani, bir başka ortamda ve zamanda yaşasaydı, ismi dahi bilinmeyen herhangi birkişi veya daha farklı boyutlarda tanınan bir kişi olabilirdi. Onu tarihin sayfalarına geçiren temel özellik, içinde yaşadığı zamanın ve ortamın özellikleri, bu özellikler karşısındaki konumudur.

19. yüzyıl şartlarında müslümanların durumu genel hatlarıyla iki maddede özetlenebilir:
1) İslam'ın kültürel yapının bir unsuru konumuna dönüşmüş biçiminin genel kabul görmesi; İslam'ın gelenekselleşmesi.
2) Müslümanların yaşadığı coğrafyanın büyü bir kesiminin, Batı emperyalizminin kontrolüne girmiş olması.
Şimdi bu özellikleri kısmen açacak olursak:

İslam'ın Gelenekselleşmesi
Allah son peygamberi aracılığıyla insanlara, razı olduğu dinin bütün esaslarını bildirmiş ve bu dinin tamamlandığını, kemale erdirildiğini de bir ayetle ilan etmiştir (bkz.: 5/3). Böylelikle insanlar için yaratılış hakikatlarına uygun olan ve dolayısıyla gerek dünya gerekse ahiret saadeti en mükemmel pratiğe de aktarılarak somutlaştırılmıştır. İnsanların yapması gereken şey, insanlar için zulmün, haksızlıkların, baskının, gözyaşlarının, kötülüklerin, hüsranın aracı olan diğer bütün dinleri reddederek, dünya ve ahiretin gerçek saadetini temin edecek İslam'a uymaktır. İslam'a uymak İse, "uydum", "kabul ettim" demekle değil, bireysel ve toplumsal hayatı ona göre düzenlemekle mümkün olabilir. Yani Kur'an'a ve Kur'an'ın Rasulllah tarafından pratiğe dönüşmüş biçimi olan Sünnet'e teslim olmakla (bkz.: 4/60; 33/36).
İlk nesil müslümanlar ve onları takip edenler, İslam'ı olması gereken şekliyle anlayıp uygularlar. Böylelikle insanlık tarihi, mutlak hakikatlerin şekillendirdiği saadet dolu bir döneme şahit olur. Fakat zamanla durum değişmeye başlar. İnsanların bireysel ve sosyal hayatını düzenleyip, insana yaratılış hakikatına uygun bir yaşantı tarzı belirleyen ilahi esaslar karşısındaki tutum ve tavırlarda önemli değişiklikler görülmeye başlar. Bu, hem de kısa süre içerisinde gerçekleşir ve Resulullah'ın ve halifelerinin zamanında İslam'ın insanlara sağladığı gerçek saadeti görenler, bu saadetin nasıl katledildiğini görme şansızlığını da yaşarlar.

Tanımı kapsamında yer alan tartışmalara girmeden, genel bir yaklaşımla ifade edecek olursak kültür, bir toplumu diğer toplumlardan ayıran, o toplumun kendisine ait özelliklerinin genel ismidir. Kültür toplumun ürünüdür ve toplum tarafından uzun bir süreçte oluşturulup gelecek nesillere taklit veya dil yoluyla aktarılarak, toplumun üyelerine bir hayat tarzı çizer. Din, coğrafi şartlar, komşu kültürler ve teknoloji, kültürün en önemli dinamikleri olup, kültür bunların etkisi altında oluşur ve gelişir. Bu özelikleri bir potada eritip toplum üyeleri için bir yaşantı tarzına dönüştürür. Bu bağlamda din de kültürün bir unsuru konumunda yer alır.

Kültürün konumuzla ilgisi, Resulullah'tan önceki peygamberlerin insanlara bildirdiği dinlerin ortak akıbetinin, zamanla kültürel bir unsur haline dönüşmüş olmalarıdır. Bu kültürel unsurlar ise nesiller boyu nakledile nakledile gelenekselleşmiş ve insanlar için bir yaşam tarzı özelliği kazanmıştır. İlahi esasların kültürün bir parçası olmaktan kurtulamayıp, bu suretle beşeri ölçülerin içerisinde eriyip, asıl fonksiyonlarını yitirmelerinin neden olduğu bir diğer olumsuzluk ise, ilahi esasların çarpıtılan biçimiyle de olsa içerisinde var oldukları beşeri ölçülere meşruluk sağlamalarıdır. Böylelikle beşeri ölçülerin insanlar tarafından kabulünü kolaylaştırmışlardır. Bunu, kültür kendisini meşrulaştırabilmek için dini maske olarak kullanır biçiminde de ifade etmek mümkündür. Bundan dolayıdır ki, her peygamber, kendisinden önceki peygamberin tebliğ ettiği ilahi esasları bildirip, bunlara göre bireysel ve toplumsal hayatı düzenlemek gerektiğini ilan ettiği zaman, karşısında ilahi bir görüntüye bürünmüş olan kültürü, daha doğru bir ifadeyle kültürün en önemli meşruluk dayanağı olan geleneği bulmuştur. Gelenek, mutlak hakikatleri içeren ilahi esaslar karşısında alternatif bir din konumuyla yerini almıştır. (Bkz.: 2/170; 5/104; 7/28, 71, 173; 10/78; 12/40; 16/35; 26/136-138; 31/21; 43/22-24...)

Elbetteki İslam, Rasulullah'ın şahsında insanlığa kültürel bir unsur olarak bildirilmemiştir. İslam, önceki peygamberlerin tebliğ ettikleri dinler gibi {ki onlar da İslam'dır) kültürler üstüdür. Fakat onlardan bir istisnası varsa o da korunmuş olmasıdır. Allah İslam'ı oluşturan esasların kaynağını yani Kur'an'ı korumayı vadetmiştir (bkz.: 15/9). Bu itibarla normal şartlarda müslümanlar tarafından teşkil olunan toplumlar, kültürleri İslam'ın sınırları tarafından teşkil olunan toplumlar, kültürlerini ancak İslam'ın sınırları kapsamında oluşturabilirler. Bir diğer ifadeyle Hududullah'ı hiç bir surette ihlal edemezler. Edecek olurlarsa kültür-İslam çatışması açığa çıkar ki böylesi bir çatışmada tercih konusundaki tereddüt veya kültürü tercih kişiyi İslam dairesinden dışarı atar. Ayrıca İslam kapsamında oluşmuş olan kültür hiç bir şekilde İslam'la aynı kategoride yer alamaz. Çünkü birisi "ilahi" diğeri "beşeri"dir. Beşeri olan ile ilahi olanın aynı kategoride bulunması ilahi olanın reddi veya önemsizliği anlamına gelir ki bu durum da, kişiyi yine ilahi olana karşı tavır almaya iten olumsuz bir durumdur. Kısacası müslüman açısından kültür, İslam'ın esasları hiç bir şekilde ihlal edilmeden toplumun yapısına göre uyarlanmasıdır. Bir örnek verecek olursak tesettür ilahi bir emirdir ve tesettürü ihlal müslüman açısından söz konusu olamaz. Ancak tesettürün uygulanışı, içinde yaşanan coğrafi şartların da etkisiyle toplumdan topluma şekli değişiklikler gösterebilir.

Ancak daha önceki peygamberlerin tebliğ ettikleri esasların tahrif edilerek kültürel bir unsur haline dönüşmesine karşılık, İslam'ın Allah tarafından korunması nedeniyle kültürel unsura dönüşmeyeceği ifadesi, temelde doğru olmakla birlikte bir yanlışın gizlenmesinde araç olarak kullanılır duruma getirilmiştir. Zira Allah, Kur'an'da yer alan ilahi esasları koruyacağını vadediyor olmasına karşılık bu esasların insanlar tarafından her zaman olması gereken şekliyle, doğru bir tarzda anlaşılıp uygulanacağını vadetmiyor. Kur'an'ın önceki ilahi kitaplardan farkı, korunacak olmasıdır. Fakat insanların anlayış ve yaşayış olarak kendilerine Kur'an'ı ölçü almalarının muhakkak doğru olacağı teminatı verilmemiştir. Bundan dolayıdır ki İslam uleması titiz ve büyük gayretlerle Kur'an'ı doğru anlamakla ilgili esasları belirlemeyi ilimlerinin gereği olarak görmüş ve bunu da yapmışlardır.1 Fakat bütün bunlara rağmen zamanla İslam da kültürün bir unsuru olmaktan, tahrif olmaktan kurtulamamıştır.

Nasıl mı; elbetteki Kur'an'ı yanlış anlayıp, bu yanlış anlamaya bağlı olarak yanlış uygulanmak suretiyle. Bu konudaki deliller sahabe dönemine kadar uzanıyor. Bir kaç örnek verecek olursak: Rasulullah'ın bir defasında "Az kaldı ilim kalkacaktı" ifadesi karşısında Ziyad bin Lebid "Ey Allah'ın Resulü! İlim nasıl kalkar? Biz Kur'an'ı okuyor ve çocuklarımıza onu öğretiyoruz." der. Rasulüllah'ın cevabı şu olur; "Ben de seni Medine'nin en bilginlerinden biri olarak görürdüm. Tevrat ve İncil Yahudi ve Hıristiyanların elinde değil mi? Ama onlar Allah'ın emrini terk ettikleri zaman, bu kitapların ellerinde olması kendilerine ne fayda sağladı?"2 Hz. Ömer, Kudame b. Ma'zun isimli komutanın içki kullandığı işitir ve işin aslını bizzat Kudame b. Maz'un'a sorar. Kudame, sözkonusu durumun gerçek olduğunu kabul edince, Hz. Ömer onu gerekli şekilde cezalandırılmaya karar verir. Fakat Kudame'nin cevabı ilginçtir; "Vallahi, eğer ben onların dediği gibi içki içmiş olsam bile, sen beni cezalandıramazsın." Hz. Ömer, sebebini sorar. O; "Çünkü Allah Teala: "İnananlara ve yararlı iş işleyenlere tatmış olduklarından dolayı bir günah yoktur." (5/93) buyuruyor." der. Hz, Ömer: "Ey Kudame! Hiç şüphe yok ki sen, yanlış tevilde bulunuyorsun. Eğer sen Allah'tan sakınmış olsaydın. O'nun haram kıldığı şeyden uzak dururdun. "3 diyerek. Kudame'nin Kur'an'ı yanlış anladığını belirtir. İbn-i Abbas, zamanla müslümanlar arasında yaygınlık kazanıp, dinin gereği ve şartı gibi anlaşılan iman/amel ayrımı konusunun yanlışlığını, "Onların çoğu, ortak koşmadan Allah'a inanmazlar." (12/106) ayetini esas alarak şöyle açıklar; "Onlara kendilerini kim yarattı, semavat ve arzı kim yarattı diye sorarsanız, "Allah" diye cevap verirler. İşte bu onların imanıdır. İbadet etmeye gelince Allah'tan başkasına taparlar, bu da onların ortak koşmaları, şirkleridir."4 Onun bu açıklaması da gösteriyor ki, kişinin müslüman olmasını veya İslam'dan çıkmasına neden olacak kadar önemli konularda dahi yanlışlıklar yapılabilmekte, ayetler bu yanlışlığa neden olacak tarzda anlaşılmaktadır. Hz. Huzeyfe ile ilgili bir rivayet ise, sözkonusu yanlışlığın ne tarzda oluştuğuyla ilgili bilgiler içermektedir. Hz. Huzeyfe, Allah'ın hükümleriyle hükmetmeyenlerin kafir olacağı ile ilgili ayetin (5/44) İsrailoğulları ile ilgili bir haber olduğunu birbirlerine anlatan müslüman bir topluluğa rastladığında şu cevabı verir: "Bu İsrailoğulları sizin için ne iyi kardeştirler doğrusu! Acı olan herşey onlara, her tatlı şey de size! Allah'a yemin olsun ki, adım adım onların yollarından gidecek (ve onların gördüğünü göreceksiniz."5

Yani sonuçta Kur'an'ın, asıl anlam ve fonksiyonunun dışında anlaşılır ve uygulanır olması nedeniyle, İslam da kitleler bazında kültürel bir unsura dönüşmekten kurtulamaz.6
Peki, ne olmuştur da İslam salt ilahi bir din olmaktan uzaklaşıp kültürel bir unsur haline gelmiştir? Bunun sebepleri oldukça fazla olmakla birlikte en önemlisi, kitleler halinde İslam'a katılmalar sonucunda İslam'ı bilmeyen, anlamayan insanların, bilenlerin karşısında baskın bir şekilde çoğunluğu teşkil etmeleridir. Bu kitleler önceki dinlerinden bir çok özellikleri İslami dönemlere taşıyıp, İslam adı altında bunlara inanmaya ve bunlara göre yaşamaya devam ederler.7 Bozulmaları kontrol edecek siyasi yapının İslami biçiminden saltanata dönüşmesi ise bozulmaları kontrol imkanını tamamen ortadan kaldırır. Saltanat sahipleri kitlelere hoş görünmeyi ve onların inanç ve yaşantılarını desteklemeyi veya en azından karşı çıkmamayı saltanatlarının devamı açısından gerekli bulurlar. Böylelikle her türlü İslam dışı unsur, kendisini İslami bir görüntü altında kitlelere sunmayı ve kabul ettirmeyi başarır. Vahyin bildirdiği İslam'ın taraftan olan şahsiyetler ise her türlü engellemelere rağmen hakikatleri çevrelerine ulaştırmaya çalışırlarsa da sesleri kitlelere ulaşmakta yetersiz kalır. Kitleler, istedikler gibi inanmaya ve yaşamaya devam ederler. Bu çerçeveden olmak üzere örneğin Ebu Hanife'nin "İnsanların ihdas ettikleri ve kendiliklerinden ortaya koydukları şey, onları hidayete ulaştırmaz. Aslolan Kur'an-ı Kerim'in getirdiği ve Hz. Peygamber'in davet ettiği, insanlar arasında tefrika ortaya çıktığı devreye kadar Hz. Peygamber'in ashabının yapmakta devam edegeldiği şeylerdir. Bunlardan başkası ile amel edenler bid'atçi ve kendiliklerinden ihdas edicilerdir."8 sözleri kitleler açısından bir anlam ifade etmez. İmam Şafii'nin ise, kavramların anlamlarının değiştirilmek suretiyle, dinin anlam ve fonksiyonunun değiştirildiğine dikkatleri çekmek için "Allah'tan gelene de Rasulullah efendimizden gelene de Rasulullah'ın muradı ne ise öylece iman ettim."9 demesi de aynı şekilde boşuna çabalamaktan öteye geçmez. Büyük bir şaşkınlık ve üzüntü içerisinde zamanındaki yozlaşmaya dikkatleri çekip, bu yozlaşmadan kurtulmanın yolunu gösteren İbn Kayyım'ın ifadeleri ise kitapların sayfalarında bir kaç satırlık yer işgal etmiş olmanın ötesinde bir öneme sahip olmaz: "Aman yarabbi! İnsanlara ne oluyor da Kur'an ayetlerinden, vahiyden yüz çevirip, Kur'an'ın bilgi hazinelerinden İlim almaktan vazgeçiyorlar? Basiretlerini aydınlatmayı, canlandırmayı niçin terk ediyorlar? Fikirce, bir kısım görüşlerden çıkarılan sözlerle (düşüncelerle) yetiniyorlar: bu görüşlerden dolayı aralarındaki bağları koparıyorlar, birbirlerini aldatmak için yaldızlı fikirler atıyorlar. Böylece de Kur'an'dan uzak kalıyorlar..."10

İslam'ın kültürel bir unsur haline gelmesi ve bu unsurların nesiller boyu naklinin gerçekleşmesi, İslam anlayışındaki bozulma ve yozlaşmaların gelenekselleşmesini ve böylelikle geçmiş nesiller aracılığıyla meşrulaşmasını sağlamış olur. Gelenek selleşmiş yapı içerisinde Kur'an ve Sünnet'in kapsamında problemlere beşeri gayretlerle çözüm bulma girişimlerinin ürünü olan unsurlar (İçtihadlar) mezhepleşir, mezhepler dinleşir. İnsanlar mezheplerine göre değerlendirilmeye başlar. Tasavvuf, alternatif bir din gibi insanlara kendisini sunar ve büyük bir kabulle karşılaşır, Kur'an ve Sünnet, alimlerin dahi anlayamayacağı şeyler olarak kutsanıp okunmaz olur, onlarla olan ilişkiler aynı mekanda olmaktan kaynaklanan fiziki yakınlıktan daha öteye geçmez. Hükmün yegane sahibi Allah olmasına ve Allah'ın hükmüne muhalif olan hükümleri kabul şirk olmasına rağmen (bkz.: 5/44-47) insanlar dini sadece bazı bireysel ibadetlerle sınırlayıp, nice tağutlara kul köle haline gelirler. Halbuki o tağutları redetmeden müslüman olamayacaklarını, o yapay bir tarzda kutsamaları nedeniyle ellerini dahi vurmaktan çekindikleri Kitap açıkça ifade etmesine rağmen (bkz. 4/60,76; 16/36) Allah İslam ile bütün insanlığa gerçek adalet ve saadeti sunmuş olmasına (Bkz 10/57; 17/82; 41/44), ve bu dini diğer insanlara ulaştırmak görevini müslümanlara vermiş olmasına rağmen (2/193; 5/49) müslüman olduğunu söyleyen kitleler, nice zulüm ve haksızlıkların dayanağı, savunucusu konumuna gelirler.
Oturdukları tahtlarında zulmün ikamesi için çalışıp, zulüm nedeniyle el de ettikleri menfaatleri artırmaya ve korumaya çalışan "ısırıcı krallar"11'ın menfaatleri için savaşmak cihad, can vermek ise şehadet zannedilmeye başlanır. İslam'ı Kur'an ve Sünnet'teki biçimiyle tekrar insanlara sunmaya çalışan şahsiyetler sapıklıkla suçlanırken, Kur'an ve Sünnet'e açıkça muhalif olan niceleri veli, alim, şeyh ilan edilirler. O, veli, alim, şeyh ilan etiklerinin bir ifadesini dahi söylemesi durumunda açıkça küfrüne fetva verecekleri İslam ulemasına karşı tepkide bulunmayı dinleri gereği zorunlu görürken, o sözleri ve daha nice benzerlerini söyleyen velilerini ve şeyhlerini binbir türlü mazeretlerle aklayıp, velilik tahtında oturtmaya devam ederler. Kur'an ve Sünnet'e çağıranlar sanki cehenneme çağırıyormuşçasına tepkiler görürken "anlamazsınız", "bilmezsiniz" gibi nice bahanelerle Kur'an ve Sünnet'ten uzaklaşmaya çağıranlar, sanki cennete çağırıyormuş gibi el üstünde tutulurlar.
Sonuçta 19. yüzyıla gelindiğinde bir yığın hurafe, bidat niteliğindeki inanç ve uygulamalar müslüman olduğunu her defasında tekrarlamaktan onur duyan kitlelerin dini haline gelir. İslam Hak tahtından indirilip, nice batıllar Hak'kın tahtına oturtulur. İslam anlayış ve yaşantısındaki bozulma ve yozlaşmaların ulaştığı seviyeyi ifade etmesi açısından, bir şahsiyetin sözleri oldukça anlamlı ve konunun özeti durumundadır: "Bilgilerimi tetkik ettim ve kendimde bu sıfatla muttasıf herhangi bir ilmin olmadığını, sadece hissiyat ve zaruriyatın bulunduğunu anladım."12 Evet bu söz, geleneksel İslam açısından da büyük bir takdirle anılan imam Gazzali'nin sözleridir ve eleştirisi daha önce sahip olduğu geleneksel İslam'ın özelliğiyle ilgilidir. Dönem ise M. 12. yüzyıldır. 19. yüzyıla henüz 7 yüzyıl vardır ve yozlaşmanın 19. yüzyılda hangi boyutlara ulaştığını varın siz düşünün.

Müslüman Ülkelerin İstilası
Hıristiyanlık, uzun ve kanlı mücadeleler sonucunda ancak 6 yüzyıl gibi uzun bir sürenin sonrasında doğduğu topraklar üzerinde hakimiyetini ilan edebilir. Fakat zorlu ve kanlı mücadeleler sonucunda etde edilen bu başarının sarhoşluğunu üzerinden atamadan, varlığının çok ciddi biçimde tehdit edildiğini yakinen hisseder. Çölde doğan yeni bir din, bir anda Hıristiyanlığın karşısına dikiliverir. Bu İslam'dır. İlk yıllarda çölden gelen haberler pek kayda değer bulunmaz. Çöl kabileleri arasında gerçekleşen çekişmelerin yeni bir tezahürü olarak düşünülür. Ancak miladi 638 yılının Şubat ayında sırtında yamalı hırkasıyla, galip tarafın komutanı sıfatıyla Hz. Ömer'in Kudüs'e girmesi, Hıristiyanlar için şok etkisi oluşturur. En önemli dini merkezlerini daha düne kadar önemsemedikleri çöl insanlarına kaptırdıklarını bir türlü kabul etmek istemezler. Fakat Kudüs'ü kaybetmenin şokunu üzerlerinden atamadan daha yeni şoklar yaşar, olup biteni anlamaya fırsat bulamadan yeni dinin mensupları tarafından her taraftan kuşatıldıklarını farkederler. Kendileri açısından tehlike sadece askeri karakterli değildir. Daha da önemlisi bu yeni din, 6 yüzyıldır son ve hak dinin kendi dinleri olduğuna inanan Hıristiyanlara, dinlerinin batıl olduğunu ve Peygamberleri İsa'nın da getirdiği dinin, çölde doğan yeni dinden farklı olmadığını, bu nedenle Peygamberleri İsa'nın getirdiği dinle ilgisi kalmamış olan batıl dinlerini bir an önce terkedip, bu yeni dini kabul etmeleri gerektiğini bildiriyordu. Böylelikle anlarlar ki inanç olarak ta ablukaya alınmış durumdadırlar.

Her gün üzerinde yaşadıkları toprakların bir kısmını müslümanlara kaptıran veya kendi bağımlılarından olan kitlelerin gün geçtikçe müslümanların safına katıldığını gören Hıristiyan krallar ve din adamları açısından, bu yeni dinin mensuplarını dünyadan topyekün yok edemeseler dahi hiç değilse merkezleri olan çöle hapsetmek zorunlu bir durum olarak görülür. Bu nedenle ilk şokları atlatıp, olup biteni değerlendirecek fırsatı bulur bulmaz, uzun yüzyıllar sürecek kutsal savaşlarını başlatırlar. Dinlerinin sembolü olan Haç, müslümanları yok etmek için oluşturulan büyük orduların simgesi olur. Bu ordular ülkeler fethetmek veya ganimetlere el koymak için değil, din adına oluşturulur ve böylelikle "Haçlı Seferleri" dönemi başlamış olur.13
Her Haçlı seferinin sonunda çokça müslüman katledilir.14 Hatta Kudüs'e kadar ulaşılır ve Kudüs'te tekrar Hıristiyan devleti de kurulur. Fakat bütün bu mevzi başarılara rağmen, Haçlı Seferlerini düzenlemenin gayesi gerçekleşmez. Müslümanları yok etmek veya çöle sürmek gayesi, hep gaye olarak kalır, bir türlü gerçeklik kazanmaz. Bu arada acı ve uzun tecrübeler sonucunda birşeyi de anlamış olurlar. Müslümanları savaş alanlarında yenerek yok etmek mümkün değildir. Müslümanları savaş alanlarında yenildikleri zaman daha güçlü kılan şey dinleridir. O halde "Haçlı Seferleri" nitelik değiştirmeli, savaş alanlarından, kitapların sayfalarına dönüp orada savaş vermelidir. Bu savaşta yapılacak şey; müslümanları güçlü kılan dinlerini tahrif etmeye çalışmak, böylelikle müslümanlarla dinlerinin bağını koparmak mümkün olamasa da hiç değilse gevşetip zayıflatmak. Şamlı John'un (675-749) çalışmalarında ilk örneklerini bulan bu yeni dönem Pierre Maurice (1094-1156), Ricoldo of Montercroce (1243-1320), Nicholosof Cuso (1401-1464) gibileri tarafından büyük bir iştiyakla devam ettirilir. Bunların ve benzerlerinin temel iddiaları Rasulullah'ın ruh sağlığı konusunda şüpheler oluştumak, Kur'an'ın bizzat Resulüllah veya ismi gizlenmiş olan birileri tarafından yazılmış olduğunu iddia etmek şeklinde gelişir.15 Fakat böylesi ipe-sapa gelmez iddialar, iddia sahiplerinin kendi egolarını tatminden başka bir şey sağlamaz. Daha farklı birşeyler yapılması gerektiği farkedilir. Ne yapılmalıdır? Bunu anlamak için müslümanların içine girip onları yakından tanımak en doğru usul olarak kabul edilir. Böylelikle müslüman isimli ve kılıklı misyonerler dönemi başlar. Ancak bu insanların müslüman görünümü altında, müslümanların arasına katılabilmeleri için Arapça'yı çok iyi bir şekilde bilmeleri gerektiği açıktır. Bu amaçla önce Arapça öğrenimine önem verilir. Birçok merkezlerde çok iyi derecede Arapça öğreten merkezler kurulur. Bunların arasında özelikle Cambridge (1632) ve Oxford (1636) üniversitelerinin bünyelerinde kurulan Arapça Araştırmaları Kürsüleri, çok sayıda Arapça bilen öğrenciler yetişmesine imkan sağlar. 17. yüzyılın büyük bir kısmını müslümanlar arasına katılacak misyonerlerin yetiştirilmesine ayıran Batı, bu yöndeki amacına arzulananı aynen gerçekleştirecek biçimiyle 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başlarında ulaşır. Müslümanların arasına girdikleri zaman, konuşmalarından düşüncelerine, bilgilerinden ibadetlerine, kıyafetlerinden hal ve hareketlerine kadar müslümanlardan hiç bir farka sahip olmayan birçok misyoner müslüman coğrafyasında adım başı rastlanır duruma gelir. Bunların arasında özellikle John Lewis Burkhard, Şeyh İbrahim İbn Abdullah ismiyle; Edward William, Mansur Efendi ismiyle; Edward Henry Palmer, Şeyh Abdullah ismiyle; Richard Burton, Mirza Abdullah İsmiyle; Gifford Doughty, Halil ismiyle; Gifford Palgrave, Salim Ebu Mahmud el-Leys ismiyle müslümanların arasında görevlerini oldukça başarılı bir şekilde ifade ederler.16

Paris'te 1795 yılında Silvestre de Sacy tarafından Ecole des Langues Orientales isimli okulun açılması, Batı'nın yüzyıllardır İslam'a ve müslümanlara yönelik çalışmalarına yeni bir kimlik kazandırır. Artık sözkonusu çalışmalar bilimsel bir kimlik altında yapılacak ve elde edilen bilimsel bulgular(!) müslümanların ve temel dinamikleri olan İslam'ın, Batılılar tarafından daha sistemli bir şekilde tanınmasını sağlayacağı gibi, bu çalışmalar kapsamında uzun zamanların gayesi olan müslümanları dinlerinden koparma ve müslümanları sömürgeleştirme gayeleri de gerçek kılınacaktır. Batı bu yeni kimliğiyle İslam'a ve müslümanlara yönelik çalışmalarına büyük bir şevkle devam eder. Kısa sürede birçok bilimsel(!) çalışmalar, elden ele dolaşmaya başlar. Müslümanların sömürülmesine engel olan İslam'ın gücü, bu çalışmalarla yok edilemese dahi büyük oranda kırılmaya çalışılır.17 Çünkü bilinmektedir ki, İslam'ı kontrol altına almadan müslümanları sömürgeleştirmeye çalışmak, Batı için tehlikeli bir girişim olacaktır.18 Onlar bunu İslam'ın "pençelerini"19 sökmek olarak ifade ederler. İslam'ı kontrol altına alabilmenin en iyi yöntemi olarak 13.-15. yüzyıllardaki seleflerinin İslam konusunda müslümanlarda kuşkular uyandırma yönteminin bilimsel (!) dille ifadesini görürler. Bu kapsamda binlerce kitap yazarlar. Bu çalışmaların boyutunu göstermesi açısından tesbit edilebildiği kadarıyla oryantalistler tarafından 1800-1950 yılları arasında İslam'la ilgili 60.000 kitap yazıldığını20 hatırlatmak gereklidir. Rasulullah'ın şahsiyetiyle, Kur'an'ın vahiy ürünü oluşu ve bütünlüğüyle, Hadislerin sıhhatiyle, İslam'ın mükemmelliğiyle ilgili ciddi şüpheler oluşturmaktan geri kalmaz ve şüphe tohumlarıyla nice "müslümanlar"ı peşlerine takmayı becerirler.

"Sömürgeciliğin birer keşif kolu"21 gibi çalışan misyonerlerin ve onların bilimsel tipleri olan Oryantalistlerin "kaleyi içten fethetme" taktiğine dayanan çalışmaları sonucunda müslüman coğrafyası 17. yüzyıldan itibaren yavaş yavaş Batı'nın sömürgesi haline gelmeye başlar. 19. yüzyıla gelindiğinde kendi iradesiyle ayakta duran bir "İslam Devleti" bulabilmek imkansızdır. Artık müslüman coğrafyasında ezan seslerinin yanı sıra, Batı'nın medeniyet şarkıları da duyulmaya başlar.

Bozulmanın Bentleri
Rasulullah'ın vefatından kısa bir süre sonra başlayan ve gittikçe artan bir dozda ilerleyen İslam'ın gelenekselleşme sürecini genel hatlarıyla da olsa belirlemeye çalıştık. Elbette ki bu gidişe "Dur" diyen ve bozulmaya karşı bir bent görevi üstlenen şahsiyetler hiç eksik olmaz. Onlar gelenekselleşme sürecine motor görevi gören ve kitleler tarafından "alim", "şeyh", "veli" olarak nitelenenlere rağmen. Kur'an ve Sünnet'in sönmez ışığının şahitleri olurlar. Üstelik bu özelliklerine rağmen çoğu zaman, çok ağır ithamlarla karşılaşmış, işkencelere uğratılmış olmalarına rağmen. Bunların isimlerinden sadece bir kaç tanesini hatırlayacak olursak; Ebu Hanife ve İmam Malik'in şahsında daha çok anlam bulan siyasi yapıdaki bozulma ve zihniyet değişimini durdurma gayretlerini, İbn Teymiye'de bütün yönleriyle İslam'ın tahrifine engel olma, Gazzali'de "Helenistik bir dalga"22 olarak İslam'a yönelen felsefi düşüncelere engel olma gayreti, Veliyullah Dehlevi'de beşeri düşünce ve kanaatlerin dirileşmesini engelleme, Seyyid Ahmed Şehid'de İslam'ın bütünlüğüne yönelik saldırılara engel olma biçiminde açığa çıktığı görülür ki, bu şansiyetler sözkonusu "bend"lerden sadece bir kaçıdır.23

Örnek olması açısında! sadece bir kaç tanesinin ismini zikrettiğimiz "bent" niteliğindeki şahsiyetlerin yanı sıra, ismini zikretmediğimiz diğerleri, Vahiy kaynaklı ve mutlak hakikatları içeren bir dinin yavaş yavaş kültürel bir unsur haline gelmesine ve böylelikle beşerileşip, mutlak hakikatlılığını yitirmesine engel olmaya çalışırlarken, açıkladığımız üzere müslüman toplumlar ve inançları Batı kaynaklı saldırıların da hedefi haline gelir. Böylelikle mezkur şahsiyetlerin, İslami uygulamada tutma, asli yapısını muhafaza etme, kültürel özelliklerinden ayıklama görevlerine bir yenisi daha eklenmiş olur. Bu son durum gelenekselleşme sürecindeki problemlerden de önemli bir aşamayı teşkil eder. Çünkü bu girişimde, en kısa sürede İslam'ın topyekün imhası veya tahrifi amaçlanmış bulunmaktadır.

Nasıl ki, gelenekselleşme sürecinde, bu sürece motor görevi görenlerle, bu süreci durdurmaya ve İslam'ın asliyetini muhafazaya çalışanlar açığa çıkmışsa, Batı'nın İslam'a ve müslümanlara yönelik saldırılarına karşı da iki tavır açığa çıkar:
1) İslam'ı ve müslümanları Batı'nın standartlarına uydurmayı hayatlarının ve bilgilerinin yegane gayesi edinenler.
2) Gerçek anlamda kurtuluş ve saadetin ancak ve ancak Kur'an ve Sünnet'in tanımladığı İslam'a dönmekte olduğunu savunanlar.24
Bu iki kesimden birinciye dahil olanlar arasında en tanınmış olanı Sir Ahmed Han olur. Onu Mirza Gulam takip eder. Her ikisi de Hindistan yarımadasındaki müslümanlar arasında faaliyetlerini sürdürürler. Zamanın müslümanlarının yaşadığı coğrafyanın büyük bir kesimine sahip olan Osmanlı içerisindeki "Tanzimat aydınları" da aynı kesimin bir başka coğrafyadaki numuneleri olurlar. Bunlar "Batılılaşma"yı varlıklarının gayesi olarak benimser. Gulam Ahmed örneğinde olduğu gibi genelde Batılılaşmayı, özelde ise İngilizleşmeyi İslam'a ait itikadi bir esas haline de getirirler.25

19. yüzyıl şartları dikkate alındığı zaman ikinci kesime dahil edilebileceklerden tamamına yakınının bozulmaya bütün boyutlarıyla engel olmak yerine, siyasi yapıda İslam'ın hakimiyetini tesis ederek Batı'nın emperyalizmine engel olmayı ilk sırada benimsedikleri ve gayretlerini bu gayeye yönlendirdikleri görülür. Bu kapsamda olmak üzere Sudan'daki Mehdi kıyamını, Cezayir'deki Abdulkadir kıyamını, Bengal'deki Hacı Şeriatullah kıyamını, Hindistan'daki Seyyid Ahmed Şehid kıyamını, Libya'daki Senusi kıyamını zikredebiliriz.26

Cemaleddin Afgani
Köklü bir İslami eğitim görmüş, geleneğin bütün olumsuzluklarına ve engellemelerine rağmen Kur'an ve Sünnet'in tanımladığı İslam'ı farketmiş bir şahsiyet olarak yetişen Cemaleddin Afgani, mensubu olduğu İslam'ın ve parçası olduğu müslüman toplulukların şartlarını yakinen tetkiki sonucunda, devasa iki engelin müslümanların karşısına dikildiğini farketmekte gecikmez. Kendisine düşen bu engelleri aşmanın yolunu ve yöntemini tesbit etmektir. Böylelikle hayatının iki hedefi açığa çıkmış olur:
1) İslam'ın geleneksel kalıplardan kurtarılıp, asli kimliğine kavuşturulması.
2) Genelde Batı ve özelde İngiliz emperyalizminin müslüman coğrafyası üzerindeki kollarının kesilip, müslümanların özgürlüğünü temin edecek siyasi yapılaşmanın oluşturulması.
Afgani öncelikle problemlerin temel nedenini tesbitle işe başlar. Ona göre problemlerin odağında Kur'an'dan uzaklaşma vardır. Müslümanlar Kur'an'la olan bağlarını koparmış ve onu en az müracaat ettikleri bir kitaba dönüştürmüşlerdir. Müracaat ettikleri zaman da hiç anlamadan okumakta, talimatlarına yaşantılarında yer vermemektedirler. Bu durumda insanlığa ebedi saadetin yolunu göstermek için gelmiş Kur'an bütün fonksiyonlarından soyutlanmakta ve ölü bir konuma düşmektedir. Yapılması gereken şey, onu anlamak ve talimatlarını harfiyen uygulamaya geçirmektir. Anlamak gerekir, çünkü o anlaşılmamak için değil, "ancak anlaşılmak için inmiştir."27 Afgani Kur'an'la ilgili tesbitlerine Sünnet'i de katar. Mütevatir hadisleri mutlak ölçü kabul ederek, bunlara da aynen Kur'an'da olduğu gibi itaatin şart olduğunu belirtir. Elbetteki hadisin sıhhatinin birinci şartı olarak Kur'an'a olan uygunluğunu hiç bir zaman gözardı etmeden. Böylelikle problemlerin odağına inip teşhisi koyduktan sonra çözümü gösterir: "Kur'an ve Sünnet'e dönüş." O, müslüman kitlelerin tekrar eski saadetine kavuşmasının ve insanlığa adaleti, gerçek saadeti sunmasının başka bir şartı söz konusu olmadığını açıklar. Kur'an ve Sünnet kaynaklı İslam, nasıl ki müslümanları geçmişte yükseltmiş, şeref tahtında oturtmuşsa, yine aynı fonksiyonu yerine getirmeye hazırdır. Ancak önemli olan, müslümanların bu kaynağa yönelmeleri ve onun talimatlarına kulak vermeleridir. Fakat maalesef müslümanlar, bu asli kaynağa kulaklarını kapamışlar, bunun sonucu olarak da zelillik bataklığında kendilerini bulmuşlardır. Kur'an ve Sünnet'e dönmek şarttır, başka bir ihtimal söz konusu değildir. Gerçek kurtuluş ve saadet ancak, bid'atların, uydurmaların, mantıksızlıkların her türlüsünü terkedip sadece Kur'an ve Sünnet'in ışığına yönelmekle mümkündür. Zira Kur'an'a göre inanan ve yaşayan bir topluluğun zillet çukuruna düşmesi mümkün değildir.28

Afgani, müslümanların Kur'an'dan uzaklaşmak suretiyle dinin asli yapısından da uzaklaşmalarının temel nedenli arasında dini, işlerliksiz kılan, problemler karşısında dinin elini kolunu bağlayan, içtihad kapısını kapama kararını gösterir. Halbuki müslümanlar Kur'an ve Sünnet'in rehberliğinde kıyamete kadar karşılaşacakları bütün problemleri çözme hak ve yetkisine sahiptirler. Fakat birileri bu hak ve yetkiyi müslümanların elinden alarak, müslümanları bidatlarla, Felsefe, Kelam ve Tasavvuf ise bu dinin yozlaştırılması sürecinde baş aktör rolünü üstlenmiş, kendilerine göre bir din oluşturmuşlar, böylelikle sahte İslamilikleriyle insanların gerçek İslam'ı görmelerine engel olmuşlardır.29 Bütün bu nedenlerden dolayı Afgani sesini yükseltir ve müslümanlara seslenir: "Bid'atlardan hakiki dini esasların şu cansız ümmete yeniden hayat vereceğini, ondaki dağınıklıkları giderip birlik sağlayacağını, faziletler için fertlerini harekete geçireceğini ve medeniyetin amacına götüreceğini söyleyen sözlerime şaşıyor musun?"30
Afgani, Kur'an ve Sünnet'e yönelmenin gerekliliğini ulaşılması imkansız bir hedef gibi uzaklara yerleştirmez. Bu hedefe gidişin gerektirdiği adımları da ayrıntılarıyla açıklar:

1) İnsanı bir yığın sapık ve yanlış inançlarla oyalayan, insan ile Rabb'i arasındaki ilişkiyi bozup, İnsanı Rabb'leştiren veya insanı Rabb'inden tamamen uzaklaştıran Doğu kökenli inançların terk edilmesi gerekir.
2) İnsanlar arasındaki ırk, cinsiyet, dil, soy, coğrafya orjinli her türlü ayrımları kaldırıp, İslam'ın kardeşlik ruhunu hakim kılmak gerekir.
3) İnsanın akıl ve düşüncesini kısırlaştıran, insanı bilinçsiz, akılsız, iradesiz bir varlığa dönüştüren ataları körü körüne taklid anlayışını terkedip atmalı ve dinin doğrudan özüyle irtibatlı konuma gelinmelidir.
4) Dinin aslını puslandırıp, parlaklığını yitirten her türlü hurafe ve bid'at sapmalarını terkedip, Tevhidin cilasıyla cilalanmış bir akılla, dine tekrar yönelip, onu doğru şekilde anlamalı ve talimatlarını doğru şekilde uygulamaya geçirilecektir.
5) Dünyanın dört bir yanına dağılmış olan müslüman toplumları bir devletin çatısı altında toplamak mümkün görünmüyorsa da, hiç değilse müslümanların kendi mahalli devletlerini kurmalarına müsaade edilmelidir, fakat bu devletlerin üstünde bir hilafet makamının oluşturulması için çalışmalara bir an önce başlanması da gerekir.
6) Mezhepleri dinin de üstüne çıkaran anlayışları terkedip, mezheplere ancak dinin altında yer verilmesi gerekir.
7) Müslümanların "iyiliği emretmek, kötülüklerden nehyetmek" emrine işlerlik kazandırarak, birbirlerini her türlü olumsuz etkilere karşı kontrol edip, Hak üzerinde kalmalarını sağlamaları gerekir.31
Afgani, bu önerileriyle uzun yüzyıllardır müslümanlara musallat olan dinin gelenekselleşmesi problemine karşı çözüm yollarını gösterdikten sonra, ikinci problemin çözüm yollarını göstermeye geçer. Bu müslüman toplumların Batı'nın sömürüsüne maruz kalmaları problemidir. Bu alanda da öncelikle problemin kaynağını tesbitle işe başlar.
Afgani'ye göre problemin temelinde müslümanların asli kimliklerini kaybetmeleri vardır ki bunun nedenlerini ve oluşumunu yukarıda açıkladık. Bu olumsuzluğa bağ'ı olarak müslümanlar, ya doğrudan Batı tarafından sömürülmeye başlanmış veya Batı'nın uşağı olan yöneticiler, emirler, padişahlar, şahlar tarafından koyun sürüleri gibi güdülüp, sömürülür hale getirilmişlerdir. Batı'nın uşağı olan Ahmed Han gibileri içeriden, Renan gibi Batı'nın fikir babaları ise dışarıdan saldırıları ile müslümanların inançlarını iyice karıştırıp, aslından uzaklaştırmak suretiyle müslümanları tamamıyla asli kimliklerinden koparma yarışındadırlar. Bu her iki kesime karşı net bir tavır almak ve bir an önce harekete geçmek gerekir.
Afgani önerisinin gereği olarak Ahmed Han'ın materyalist düşüncelerini irdeleyen ve yanlışlıklarını ortaya koyan bir kitap yazmak suretiyle, onun olumsuz etkilerini kökten temizleme gayretlerine girer. Er-Reddu ala'd-
Dehriyyin isimli bu kitabında konuyu şu merkezlerde toplar:
1) Dinin toplum için varlığı zorunludur.
2) Materyalist, naturalist inançlar toplumlar için tehlikelidir, zararlıdır.
3) Bir inanç ve hayat tarzı olarak İslam hak ve dolayısıyla doğruluğu, mükemmelliği tam olan yegane dindir. Onun inanç, düşünce ve hayata hakimiyetini tesis etmek zorunludur.32
Batı'nın ünlü filozoflarından Ernest Renan, Sorbonne Üniversitesindeki bir konuşmasında Haçlı zihniyetinin bir temsilcisi sıfatıyla İslam'a saldırır. Saldırılarını İslam'ın akıl karşıtı, düşünce düşmanı bir din olduğu iddialarında toplar. Ona göre İslam'ın bu olumsuz özellikleri o günki müslümanların sefaletlerinin temel sebebidir. Afgani ise buna cevap olarak iddiaların İslam açısından tamamen geçersiz olduğunu, müslümanların içinde bocaladıkları problemlerin nedeninin İslam olmadığını, aksine müslümanların İslam'dan uzaklaşmalarının problemlerin asıl nedeni olduğunu ifade eder.33
Afgani'ye göre müslümanların Batı karşısındaki zilletinin başlıca nedeni, "Bir kavim kendi durumunu değiştirmedikçe Allah da o kavme bağışladığı nimeti değiştirmez..." (8/53) ayetinde açıklanan yasa gereği, kendilerini bozmuş olmaları, zillet bataklığını kendi iradeleriyle seçmiş olmalarıdır. Bunun sonucunda teslimiyetçi bir ruhla Batı'ya kucak açmışlardır. Bu tavırlarında her ne kadar Batı'yı can-ı gönülden kabul söz-konusu değilse de, artık Batı'nın bilhassa da İngilizlerin efendi olduğunu düşüncelerinin en ücra köşelerine sirayet edecek şekilde yerleştirmişlerdir. Halbuki Batı'nın gücü ve kudreti sadece bir aldanıştan ibarettir. Eğer işin aslı anlaşılırsa, Batı'nın her an çökmeye hazır, çürük temeller üzerinde yer alan bir tapınak gibi olduğunu açıklar: "İngiltere de işte böyle bir tapınaktır. Siyasetin karanlıklarından korkan zavallılar ona sığınırlar. Amaçlarına, vehmettikleri hayallerle ulaşırlar. Nice kararsız ve zayıf insanlar, bu tapınağın duvarları arasında helak olmuştur. Ancak ben, umutsuzluğun ve ölüm isteğinin oraya sağlam güçler taşıyacağı kanısındayım, işte o zaman bu tapınakta umutsuzların cesur haykırışları yükselecek ve auvarlar çökerek büyük tılsım bozulacaktır."34
Şüphesiz Afgani'ye göre "düşman" sadece dışarıda değildir. O dış düşmanların uzantısı içeridedir. Bu içeridekiler, yüzyıllardır, müslümanları iliklerine kadar sömürmüş, kişiliklerini iğfal etmişlerdir. Bu nedenle İslam'a dönüş hareketi sadece dış düşmanla değil, iç düşmanla da uğraşmayı gerekli kılmaktadır. Bundan dolayıdır ki onu, oldukça hareketli ve sıkıntılı geçen hayatı boyunca müslümanlar üzerine çöreklenmiş zorba yönetimlere karşı kitleleri harekete geçirmek ve İslam'ın birliğe, adalete dayanan siyasal sisteminin inşa gayreti içerisinde olduğunu görürüz. Afganistan'da kaldığı yıllarda, Emir Dost Muhammed Han'ın yanında kalarak amacını gerçekleştirme gayreti içerisinde olur. Emir'in kısa bir müddet sonra ölümü üzerine, desteğini İngiliz karşıtı ve ıslahatçı düşünceye taraftar Muhammed Azzam'dan yana koyar. Fakat onun öldürülmesi üzerine Afganistan'ın kendisi için tehlikeli olduğunu anlar ve oradan ayrılıp Hindistan'a geçer. Hindistan'da iken İngilizler'e karşı bir hareket oluşturma çalışmalarına başlar. Fakat Hindistan'ın yönetiminde etkin olan İngilizler tarafından ülke dışına çıkarılır. Mısır'a gider. Daha sonra İstanbul'a geçer. İstanbul'da geleneksel İslam anlayışını eleştirmesi tepkilere neden olur ve padişahın da isteğiyle tekrar Mısır'a gider. Mısır'da bulunduğu süre içerisinde faal bir şekilde halkı İngilizler'e ve İngilizlerin uşağı durumundaki Hidiv İsmail'e karşı harekete geçirme çalışmalarına girişir. Fakat gerek bu hareketleriyle yöneticilerin ve gerekse geleneksel anlayışları eleştirdiği için geleneksel anlayışın kalesi durumundaki Ezher hocalarının tüm tepkilerini üzerinde toplar. Hindistan'a sürülür. Hindistan'da, İngiliz yönetimine karşı halkı bilinçlendirmeye çalışır. Aynı zamanda Ahmed Han başkanlığında İslam'ı içten çökertme girişimlerine karşı canla başla karşı koyar. Bu arada Mısır'da İngiliz güdümlü yönetime karşı ayaklanan Urabi Paşa'ya tam destek verir. Fakat büyük umutlar bağladığı bu ayaklanmanın bastırılması üzerine dünya müslümanlarını topyekün uyandırma amacına bağlı olarak el-Urvetu'l-Vuska teşkilatını kurar.

Teşkilatın ismini "Tağutu inkar edip, Allah'a inanan kimse kopmak bilmeyen bir kulpa sarılmıştır." (Bakara, 2/256} ayetindeki "sağlam kulp" anlamına gelen "el-Urvetu"l-Vuska"dan hareketle oluşturması oldukça anlamlıdır. Hindistan'dan ayrılmasına izin verilmesi üzerine Paris'e gider. Burada öğrencisi ve arkadaşı Muhammed Abduh'la beraber el-Urvetu'l-Vuska dergisini çıkarmaya ve bu dergi aracılığıyla dünyanın değişik coğrafyalarında yaşayan tüm müslümanlara tek merkezden seslenme, onları uyandırma, uyarma görevini yerine getirmeye çalışır. Bu süreçte el-Urvetu'l-Vuska dergisi, tüm müslümanları kapsamına alan bir tecdid faaliyetinin bülteni fonksiyonunu üstlenir. Her ne kadar, pek tabii olarak İngilizlerin büyük tepkisini çekmesi ve dağıtımını engellemeleri üzerine yayınına son verirse de önemli görevlerini yerine getirir. Birçok bölgede uyanışların ilk itici gücü görevini üstlenir. Derginin kapanmasını takiben, davet üzerine İran'a gider. İran'da kaldığı süre içerisinde halkı uyarma görevine hiç ara vermeksizin devam eder. Gelişmelerden Şah'ın tedirgin olması ve sert tepkilere neden olması üzerine Rusya'ya geçer. Batı emperyalizminin en önemli ve güçlü temsilcisi İngiiizler'e karşı Rusya'da hareket oluşturmak gayesiyle 4 yıl süreyle çalışır. Bu çalışmaları sırasında Rusya'daki müslümanların birçok haklar elde etmesinde vesile olur. Fakat gelişmelerin kendi tahtını tehdit ettiğini hisseden Çar tarafından ülke dışı edilir. Münih'e gider. Kısa süre sonra tekrar İran'a gider. Şah'ın zulmüne ve İngilizlerin sömürüsüne başkaldırı olan Tömbeki ayaklanmasının en önemli hazırlayıcılarından ve 1905 Anayasa Devrimi'nin önde gelen faillerinden olur. Şah'ın takip ve baskıları sonucunda Londra'ya gider. Londra'da kaldığı süre içerisinde İngilizlerin müslümanlara yönelik sömürü siyasetinin zayıflaması için üst görevlilerle görüşmelerde bulunur. Abdulhamid'in çağrısı üzerine İstanbul'a gider. Siyasi bir taktik gereği Abdulhamid tarafından başlatılan Pan-İslamizm hareketinin gerçekleşmesi için çalşımalara başlar. Fakat bir müddet sonra bir ihtimale göre gırtlak kanserinden, diğer bir ihtimale göre ise varlığını tahtı için tehlikeli gören Abdulhamid tarafından veya onun varlığını sultanın yanındaki itibarına engel olarak gören Şeyh Ebu'l-Hüda tarafından zehirlenmesi nedeniyle vefat eder (9 Mayıs 1897).

Eleştiriler ve Ölçü
Cemaleddin Afgani konusunda genel bir değerlendirmeye gidilip yaptıklarının artı ve eksileri belirlemeye çalışılacak olursa; öncelikle şunu belirlemek gerekir: Bir kişiyi eleştirmenin, değerlendirmeye tabi tutmanın müslümanca gereği nedir? Veya bunu bir soru şeklinde ifade edecek olursak: "Bir müslümanın, herhangi bir şahsı değerlendirirken veya bu kapsamda eleştirirken uyması gereken esaslar var mıdır?" Bu sorunun cevabı "evettir. Çünkü ihtilafların giderilmesinde, Allah ve Resulüne müracaat edilmesini zorunlu esas kabul etme ilkesi, müslüman olmanın temel şartlarındandır. Dolayısıyla bir şahsı değerlendirirken bu ilke bir müslüman açısından hemen devreye girmelidir. Şöyle ki, bir şahıs hakkında verilecek karar Allah ve Resulünün hükümleri doğrultusunda olmalı ve böylelikle belirli bir sonuca ulaşılmalıdır. Eğer değerlendirme ve eleştiriler için farklı ölçütler oluşturulursa, bunların ölçütlük nitelikleri her zaman için tartışmaya açık olacaktır. Önemli olan hak ölçüye sahip olmak ve ona göre değerlendirme yapmaktır. Yani bir şahısla ilgili iyi-kötü şeklinde verilecek karar, müslüman açısından Kur'an ve Sünnet'in ölçülerine göre olmak zorundadır. Diğer ölçüler ancak bu ölçülerin içinde ve altında bir anlam ifade ederler. Bu durum müslümanca tavrın zorunlu özelliğidir. Zira Allah'ın hükümlerinin dışında değer yargısı oluşturma gayretinde olan kişinin öncelikle gerçekten "teslim olanlardan" olup olmadığnı tekrar tekrar gözden geçirmesi gerekir.
Konumuz açısından muhatabımız olan şahıs Cemaleddin Afgani'dir. "Cemaleddin Afgani kimdir?, Nasıl birisidir?" gibi bir dizi soruya verilen cevapları değerlendirmeye kalkıştığımızda kendimizi çok farklı nitelikte bir dizi cevapla karşı karşıya buluruz: Mücahit, alim, müceddit, hain, mezhepsiz, dinsiz, sapık... gibi. Bu cevapları bir gruplamaya tabi tutacak olursak karşımıza iki ayrı Cemaledin Afgani çıkar:
1) Her şeyiyle mükemmel, dolayısıyla her şeyiyle taklid edilmeye layık olan Cemaleddin Afgani.
2) Şerrinden Allah'a sığınılacak Cemaleddin Afgani.
Elbetteki ifrat ve tefrit noktalarının somut şekli olan bu iki yargının da doğru bir tavrın sonucu olmadığı açıktır. Çünkü herşeyden önce Cemaleddin Afgani bir insandır ve hata yapmak, insan olmanın gereklerindendir. Hata yapmayan -din bağlamında- tek insan peygamberdir ki, o da devamlı olarak Allah tarafından kontrol edildiği ve hata yapması önlendiği için bu özelliğe sahiptir. Peygamberin dışında hiç bir insan hata yapmama, yanılmama gibi bir özelliğe sahip değildir. Bu arada şunu vurgulamak gerekir ki, bilgilerinden yararlandığımız alimler, yanılma oranlarının azlığına ve kararlarının isabet oranının fazlalığına bağlı olarak alim sıfatını almışlardır. Fakat bu hiç bir zaman onların yanılmadıklan anlamına gelmez. Madem ki onlar da birer insandır. Öyle ise onların yanılma durumları her zaman için sözkonusudur. Bir alim, daha önce insanlara bildirilmemiş olan mutlak doğruları, Allah'tan alarak insanlara bildiren elçi değildir. Bu görev alime değil, peygambere aittir. Konuyu karıştırmamak gerekir. Mutlak doğrular Allah katındandır ve onlar Peygamberler aracılığıyla insanlara bildirilir. Son Resulle de bu süreç sona ermiştir. Bir alimin yaptığı veya yapması gereken, peygamber ile bildirilen mutlak doğruların çizgisinden sapmadan, Allah'ın hududunu koruyarak zaman, mekan, toplum ve insana bağlı olarak değişen teferruattaki problemlere çözümler önermektir.

Cemaleddin Afgani bir insan olduğuna göre elbette ki onun da hata yapması ihtimal dahilidir. "Hata yapmamıştır" demek insanı, ondan da öte İslam'ı bilmemenin göstergesi olacaktır. Böyle bir iddia sözkonusu olmamışsa da eğer olacak olursa verilecek cevap bir soru niteliğinde olacaktır: "Son rasul 14 asır önce vefat etti. Sizler yeni resul mü oluşturmaya çalışıyorsunuz?" Fakat, Cemaleddin Afgani'yi masumlaştırma gibi bir eğilimin hiç bir zaman söz konusu olmadığı açıktır. Dolayısıyla bizim bu yöndeki eleştirimiz teorik kalmıştır. Ancak Cemaleddin Afgani'yi tamamen dışlayan, onu çok ağır ifadelerle suçlayan tavırlar eksik olmamıştır, Cemaleddin Afgani ile ilgili konuşma ve yazılara bakıldığı zaman, birçoğunun onu bazı hatalarından dolayı yerden yere vurduğu görülür. Bir hatasından hareketle Cemaleddin Afgani'yi bütün yönleriyle dışlamanın doğru bir tavır olmadığı açıktır. Eğer onu bütün yönleriyle yanıldığı veya açık bir nassa karşı geldiği iddia ediliyorsa bu iddianın açıkça ortaya konması, gerekir. Halbuki biliyoruz ki Cemaleddin Afgani ve benzeri şahsiyetler değil, onların karşısında yer alanlar nasslara karşı geldikleri zaman dahi "bir hikmete mebni" masumlanıp, kabul görmeye devam etmişledir.

Asli kaynaklarından uzaklaşmış olan İslam anlayış ve 'hayat tarzını, tekrar asli kaynaklarına göre inşa etme gayreti içerisinde olan selefleri gibi Cemaleddin Afgani'de birçok eleştiri, suçlama ve iftiralara maruz kalmıştır. Bu eleştiri, iftira ve suçlamaları bir bütün olarak dikkate aldığımız zaman iki odakta toplandığı görülür. Bu odaklar, buraya kadar ki kısımda ayrıntılı şekilde anlattığımız problemlerle doğrudan ilgilidir.
1) Gelenekselleşmiş İslam, anlayışının mensuplarının eleştirisi, iftira, suçlamalar.
2) Oryantalistlerin aşağılayıcı, suçlayıcı tavırları.
Bunlardan ikinci grupta yer alanlar pek bir önem ifade etmiyor. Zaten oryantalistlerden daha başkasını beklemek de uygun oimazdı. Asıl önemli olan birinci gruptakilerdir. Şöyle ki:
Afgani, geleneğin rengiyle asli rengini kaybetmiş İslam anlayışının faillerinin ilk ciddi tepkisiyle İstanbul'da bulunduğu süre içerisinde karşılaşır. Afgani'yi kendi otorite ve saygınlığı için tehlike olarak gören O'nu Darü'l-Fünun'un açılış konuşması sırasında yakalar. Afgani bu konuşmasında toplum hayatını bir organizmaya benzetir ve her bir organa tekabül eden sanatları ve bu sanatların önemlerini arklar. Peygamberliği ise bu organizmanın ruhu olarak ifade eder. Şeyhül İslam bu benzetmeden hareketle, Afgani'nin peygamberliği bir sanat olarak kabul ettiği iddiasını ileri sürüp bu anlayışın küfür olduğu fetvasını da verir. Gerçeği akledemeyen cahil halk kesiminin tepkisi üzerine Afgani İstanbul'dan ayrılmak zorunda kalır.35 İkinci büyük tepki ise Ezher hocalarından gelir ki bundan yukarıda bahsetmiştik.

Afgani'ye yönelik asıl suçlama ve iftiralar onun vefatından çok sonra gerçekleşir. Onu küfürle, dinsizlikle suçlayacak kadar iftiralarında ileri gidenler bulunur.36 Fakat tutarlı görünen asıl eleştiriyi -Mason locasına- girmesi konusunda alır. Fakat onun böyle bir harekette bulunmasının nedeninin, masonluğun uluslararası etkilerinden, gayesi doğrultusunda yararlanmak olduğunu, fakat bunun gerçekleşmeyeceğini anlayınca tereddüt etmeden ayrıldığını öğrencileri Muhammed Abduh ile Reşid Rıza açıklarlar.37 Şüphesiz bu konuda Afgani'ye eleştiride bulunulabilir. Ancak Amerikan'ın uşağı durumundaki Şah'ın yönetimine onay vermiş olan ve ismini gizleyen bir şahıs38 ile Amerika'nın Orta Doğu'daki jandarması olan Suud'un paralarıyla beslenen M. Muhammed Hüseyin eleştirileri, tamamıyla iftira niteliğindedir. Onfar -özellikle Muhammed Hüseyin- Afgani'yi mason locasına girmekle suçlarken, kendi durumunu görmezlikten gelmek suretiyle bir başka coğrafyadaki türdaşlarını hatırlatır niteliktedir. Onun türdaşları her yerde görülebileceği gibi özellikle Türkiye'de görünmüştür. Bu konuda Şeyh Said kıyamı ilginç bir örnektir. Şeyh Said kıyamını lekelemek, gözden düşürmek için liderini İngilizler'den yardım almak veya etkilemekle suçlayanlar, yaşantı tarzından anayasalarına ve hukuklarına; devlet yönetiminden, inançlarına kadar her şeylerini İngilizler'e ve diğer Batı devletlerine göre ayarladıklarını unutmuş gibidirler. Muhammed Hüseyin de Amerikan emperyalizminin, müslümanlar arasındaki temsilcilerinin paralarıyla beslenirken, bu konularda hiç bir rahatsızlık duymazken, Afgani'yi mason locasına kaydolmakla suçlar. Halbuki bu konudaki eleştiri, Muhammed Hüseyin gibilerinden değil, inançlarını ve yaşantısını İslam'a göre ayarlamış olanlardan gelmelidir ve ancak o zaman bir anlam ifade eder.

Afgani'ye yöneltilen, milliyetini ve mezhebini gizlemesi eleştirilerini ve daha doğrusu bu nedenlerden dolayı suçlanmasını ise dikkate almanın gereği dahi yoktur. Çünkü, ırk ve soy ölçüleriyle şekillenmiş kafalardan veya dinin yerine beşeri gayretlerin ürünü ve bu ürünlerin mutlaklaştırılmasının sonucu olan mezhepleri koymuş zihniyetlerin bu konulardaki eleştirisi bir değer ifade etmez. El-betteki ırk ve soy bağını reddetmenin, mezhepleri İslam anlayışının üstünden alıp altına koymanın mücadelesini veren bir Afgani'den daha başka ne beklenebilirdi ki? O Ziya Gökalp değil ki ırkının ve soyunun özelliklerini araştırmayı hayatının gayesi edinsin. Veya o, Davud bin Süleyman39 değil ki, Peygamberi dahi kendi mezhebinin mensubu kılmaya çalışıp, mezhep davası gütsün. O sadece ve sadece insanlara hidayetin rehberi olarak tam ve mükemmel biçimiyle gelen vahyi hareketin taraftarı ve müdafiidir. Bu arada bilhassa Muhamed Hüseyin'in, Afgani'nin Mısır, İran veya Hindistan'da iken yöneticileri devirmek, sistemi değiştimek gayesiyle gizli örgütler kurduğu suçlamalarını, Afgani'nin yüzkarası olarak değil, Muhammed Hüseyin'in yüzkarası olarak görmek gerektiğine inanıyoruz. Hayatından, mücadelelerinden ve gayesinden kısaca bahsettiğimiz Afgani'nin böylesi fiili teşkilatlara girmemesi eleştiriye neden olabilirdi. O sadece kitapların sayfaları arasına kapanıp kalmayı seçmemiş, çaba ve gayretlerini toplumsal alanlara da kaydırmıştır. O teori değil pratik adamıdır. Bu nedenle İslam dışı sistemleri devirmek gayesiyle teşkilatlanma usulünü seçmiş olması eleştirilere değil takdirlere layıktır. Afgani'nin davası için böylesi teşkilatlı mücadele yöntemlerini de denemesini suçlama konusu yapanlar, saflarını net bir şekilde belirlemek ve açıklamak zorundadırlar ki, suçlamalarındaki neden açığa çıksın.
Yukarıda dedik ki; Afgani eleştirilecekse bu eleştiriyi yapmaya layık olanlar Kur'an ve Sünnet'i inancının ve yaşantısının esası yapmış olanlardır. Çünkü hayatını, Kur'an ve Sünnetin hakimiyeti için harcamış bir şahsiyeti ancak Kur'an ve Sünnet'i ölçü edinenler doğru şekilde anlar ve eksikliklerini ancak onlar far-kedebilirler. Yoksa, yukarıda söz konusu ettiğimiz gibi Amerikan emperyalizminin gizli-açık müdafii olanların veya ırkçılığı inancının ölçüsü yapıp, İslam'ı ancak Türk kültürünün bir parçası olarak görüp savunanların40 veya Seyyid Kutub. Mevdudi gibi çağdaş küfrün başağrısı, İslam'ın müdafii şahsiyetleri de gözden düşürüp, kimlerin ekmeğine yağ sürdüğünü fark edemeyecek kadar basiretsiz olanların41 Afgani'yi eleştirmeye hakları yoktur.
Biz diyoruz ki, Cemaleddin Afgani, içinde bulunduğu şartlar kapsamında, çoğu zaman İnsanlardan pek yardımcısı olmadan tek başına, İslam'a mal edilen 14 asrın beşeri tortularını temizlenmesi ve özellikle son 3 asırda İslam'a yönelik Batı kaynaklı saldırıların karşılanması yükünü omuzlamış bunu da kendi çapında büyük oranda yerine getirmiştir. Bu arada bazı metod hataları olmuşsa da, bu hatalar onun Hak adına yaptıklarını kapayacak kadar büyük değildir. Elbetteki arzulanan hiç hatasız yapmasıydı, ancak o bir resul değil ki bu dilek gerçekleşmiş olsun. O, yüzyıllardır süren İslam'ın gelenekselleşme sürecine bir bent ve Ba-tı'nın saldırılarına karşı bir kalkan olarak üzerine düşeni layıkıyla yerine getirmiştir. Bizlere veya başkalarına düşen "acaba biz ne yaptık" sorusunu kendimize sormak ve bu soruyu takiben derin derin düşünmek değil, bir şeyler yapmak için yerimizden kalkmaktır.

Notlar:
1- Bu konuda "tefsir usulleri"ne bakılabilir.
2- Bkz.: İbn Kesir, Hadislerle Kur'an Tefsiri, Çağrı Yay., İst., 1984, s. 5/2415.
3- Bkz.: Şatıbi, Muvafakat, İz Yayıncılık, 1993, İst., s. 3/333.
4- İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte, Akçağ Yayıncılık, Ankara, 1991, s. 4/33.
5- Mevdudi, Tefhimü'l-Kur'an, İnsan Yay., İst., 1986, s. 1/399.
6- Bu konuda bkz.: Celaleddin Vatandaş, Vahiyden Kültüre. Pınar Yay., İst., 1991; Tevhid ve Değişim, Pınar Yay., İst., 1992.
7- Bkz.: Vahiyden Kültüre, s. 14-46.
8- Ebu Hanife, el-Vasiyye, s. 78. (İmam Azam'ın Beş Eseri, Çev.; Mustafa Öz, İst, 1981).
9- İbn Teymiyye, Külliyat, Tevhid Yay., İst., 1988,4/12.
10- İbn Kayyım el-Cevziyye, Medaricu's-Salikin, İnsan Yay., İst. 1991, s. 1/8.
11- Tirmizi, Fiten 48; Ebu Davud, Sünnet 8; Müsned, 5/220, 221.
12- Ebu Hamid el-Gazzali, el-Munkız min el Dalal. (Delaletten Hidayete), İst., tarihsiz, s.40.
13- Haçlı ordularının oluşturulması görünüşte tamamen dini bir nedene dayandırılırsa da gerçekte Doğu'nun zenginliğini elde etmek arzusu taşıyan Avrupa çapulcularının, bu orduların temelini oluşturduğunu Batılı tarihçiler de kabul etmektedirler. Bu konuda örneğin bkz.: Steven Runciman, Haçlı Seferler Tarihi, 1/89, 90.
14- 1099 yılında Kudüs Haçlı ordularının eline geçtiği zaman büyü bir katliam yaşanır. Şehirdeki bütün müslümanlar katledilir. Katliamın bizzat tanıklarından olan tarihçi Raimundus, katliam günü dizlerine kadar çıkan kan birikintilerinin içinden geçerek tapınağa gittiğini yazar. {Bkz.: Haçlı Seferleri Tarihi, 1/221).
15- Ayrıntılı bilgiler için bkz.: Asaf Hüseyin, Batının İslamla Kavgası, Pınar Yay., İst., 1991, s. 13-20.
16- Bkz.: Batının İslamla Kavgası, S. 40-45.
17- Asaf Hüseyin, Robert Olson, Cemil Kureşi, Oryantalistler ve İslamiyatçılar, İst., 1989, S. 23; Enver el-Cündi, İslam, İst., 1985, s. 143-146.
18- Bkz.: Batının İslamla Kavgası , s. 51, 52; Bryan S. Turner, Oryantalizm, Kapitalizm ve İslam, İnsan Yay., İst, 1991, s. 17-27; Oryantalistler ve İslamiyatçılar, s. 103-106; Edward Said, Oryantalizm, Pınar Yay., İst., 1980, s. 349; Montgomary Watt, İslam Avrupa'da, İst., 1989, İFAV Yay.,s. 130-131.
19- Batının İslamla Kavgası, s.55.
20- Oryantalizm, s. 325.
21- Edward Said'in kitabının alt başlığı. Edward Said başlıktaki ifadeyi şu sözleriyle açıklar: "Oryantaliste Batılı gücün özel ajanı gözüyle bakılabilir." (Oryantalizm, s. 351.)
22- W. Montgomary Watt, İslami Tetkikler, AÜİF Yay., Ank., 1968, s. 108.
23- Bu şahsiyetler hakkında ayrıntılı ve derli toplu bilgiler için bkz.: Mevdudi, İslam'da İhya Hareketleri, Pınar Yay.. İst, 1993; Meryem Cemile, İslam ve Çağdaş Öncüleri, İst, 1986; Tevhid ve Değişim.
24- Muhammed el-Behiy, Çağdaş İslam Düşüncesinin Oluşumu ve Batı, İst, 1986, s. 15.
25- Gulam Ahmed'e göre, İngilizler, Tanrı'nın yeryüzündeki vekilidirler. Bu nedenle onlara karşı çıkmak, silah çekmek dinsizliktir. (Bkz.: İhsan İlahi Zahir, İngiliz Emperyalizmi (Kadıyanilik), Ebru Yay., İst, 1985, S. 33.)
26- Bu kıyamlar konusunda özellikle Rudolp Peters'in, İslam ve Sömürgecilik, Nehir Yay., İst, 1989 isimli çalışması kayda değer bir kaynaktır. Ayrıca bkz.: İslam ve Çağdaş Öncüleri.
27- Muhsin Abdulhamid, Cemaleddin Afgani, Fecr Yay., Ank., 1991, s. 40.
28- Cemaleddin Afgani, Urvetü'l-Vuska, Bir Yay., İst, 1987, s.98.
29- Cemaleddin Afgani, Tabiatçılığa Reddiye, DİB Yay., Ank., 1956, s. 3-4. Ayrıca bkz.: Çağdaş İslam Düşüncesinin Oluşum ve Batı, s. 89, 90; Hamid İnayet, Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, Yöneliş Yay., s.113-114; Murtaza Mutahhari, Son Yüzyılda İslami Hareketler, Sahra Yay.. Ank., 1988, s.20.
30- Urvetü'l-Vuska, s. 99.
31- A. g. e., s. 83,88, 108-109. Ayrıca bkz.: Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, s. 113-115; Çağdaş İslam Düşüncesinin Oluşumu ve Batı, s. 88-90; Mevlüt Uyanık, "Günümüz İslam Düşüncesinde Islahat Kavramı", İslami Araştırmalar, Sayı: 4/1, s. 55.
32- Bkz.: Tabiatçılığı Reddiye'nin tamamı ve ayrıca: Çağdaş İslam Düşüncesinin Oluşumu ve Batı, s. 83; Arap siyasi Düşüncesinin Seyri, s. 105-116; Hüseyin Yurdaydın, İslam Tarihi Dersleri, AÜİF Yay., Ank., 1982, s. 234-235; Osman Emin, "Cemaleddin Afgani", M. M. Şerifin derlediği İslam Düşüncesi Tarihi isimli eser içinde, İnsan Yay., İst., 1991, s. 4/283.
33- Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, s. 122-131; İslam Tarihi Dersleri, s. 230-231.
34- Urvetü'l-Vuska, s. 369.
35- Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz.: M. Akif Ersoy, Modernleşmek mi, İslamlaşmak mı, İhya Yayınları, İst, 1983, s.19-20; Hilmi Ziya Ülken, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İst, 1979, s.206.
36- Bu tür iftiralar için bkz.: M. Muhammed Hüseyin, Modernizmin İslam Dünyasına Girişi, İnsan Yay., İst, 1986, s. 95.
37- El-Menar dergisinden (8/401-403)'den naklen, Mehmet Serdar, "Cemaleddin Afgani", Hak Söz, 28/33.
38- 1963 yılında, İmam Humeyni'nin önderliğindeki Şah yönetimine karşı başlatılan ilk hareketleri takiben, İslami hareketin dinamolarından olan Cemaleddin Afgani'yi yeniden gözden düşürme gayretini kendisine prensip edinmiş olan bir kitap yayınlanır. Kitabın yazarı, ismini özellikle gizler ve kitabında Cemaleddin Afgani hakkında daha önce yayınlanmamış "vesikalar" yayınlar.
39- Bkz.: Davud bin Süleyman, Eseddü'l-Cihad, s. 197vd. (Şükrü Özen, Mezheplerin Doğuşu ve İçtihad Tartışması, Pınar Yay., İst, 1987.)
40- Bkz.: Cemil Meriç, "Cemaleddin Afgani Dosyası", Ümrandan Uygarlığa içinde, Ötüken Yay., İst, 1977. Ayrıca aynı kişinin Mağaradakiler kitabına (s. 305-366) bakılabilir. Ayrıca bkz.: Mümtaz'er Türköne, "Modern İslam Düşüncesinin Başlangıcı Meselesi ve Cemaleddin Afgani Efsanesi", Bilgi ve Hikmet, 93/2.
41- Ahmed Davudoğlu, Dini Tamir Davasında Din Tahripçileri, Eskin Matbaası, İst, 1978.

**BeldeiTAYYIBe** · 12-24-2011, 13:12

Uzun bir yazi...daha sonra satir satir okuyacagim ins.
Hemen yazmak istemiyorum. Önce bi okuyalim.

12-24-2011, 13:16

efgani hakkında söylentiler materyalist,kafir demeye kadar gidiyor...
Allahtan korkun kimden alıyorsunuz bu haddi insana kafir diyorsunuz ?
hindistanda tabiyatçı mataryalsitlere okkalı bir reddiye yazan afgani ateist öylemi ?

afgani masondu sözü...
bu olayı çarpıtmaktan başka birşey değildir...
adamın elinin altında bugünkü gibi internet,sürüsüyle araştırma yoktu...
ülkelerde cemyiet olarak toplanan localar onuda davet etti...
ve islama hizmet düşüncesiyle girdi o locaya...
mal bulmuş mağribi gibi sevinmeye gerek yok çünkü efgani locaya girip çıktığını ben onları adam sanmıştım halbuki değillermiş sözüyle ifşa etmiştir...
gizli birşey değildir zira cami kürsülerinde,vaazlarında insanları bu ve benzeri teşkilatlara karşı uyanık olmaya davet etmiş ve kendisininde belli bür süre onların arasında bulunduğunu söylemiştir...
bir mason kendisini ifşa etmez,redde etmez...
mason değilim demek uykuya çeker adamı masonlukta...

ingilizlere çalışıyor
o yüzden her gittiği yerden sürdürdü ingilizler efganiyi...
dergisi türkçeye çevrildi kitap halinde...
18 sayı boyunca ingilizlere saydı,gösterdi ne mal olduklarını 18 sayı dayanabildiler dergisini bile yasaklattılar...
ne güzel çalışıyormuş ingilizlere ?

Abdulhamit onu hapsetti...
evet etti...
neden ?
çünkü afgani taraftarı olduğunu söyleyen birisi iran şahına suikast yaptı...
abdulhamitin o kadar sorunu yokmuş gibi birde bu olay çıktı dış sorun olarak...
ingilizler ve yardakçısı şahlık bastırdıda bastırdı...
bir çok araştırmacı efganinin o dönem ulemayyı ve padişahı etkilediğini söyler fikri olarak...
o bizzat abdulhamitin davetlisi olarak geldi istanbula...

hangi mason bu kadar çile çekmiş dünyada ?
malsız,mülksüz,evsiz,barksız,evlenmemiş,gurbette hapis bir şekilde ölmüş bir mason varmıdır başka acaba ?
adam ülke ülke gezsin,ittihadı islam için mücadele etsin,şuralar kursun araştırmalar yapsın sonra bu damgaları yesin çok güzel...

efganiyle aynı dönemde aynı ülkede yaşamış mehmet akif ersoy,saidi nursi anlamamış efganiyi ingiliz menşeiylli kitaplarla onu okuyanlar anlamış öylemi
saidi nursinin ittihadı islam için ilham aldığım adamlardan dediği,mehmet akifin şiirler yazdığı adam...

**Terennüm** · 12-24-2011, 13:30

Bediüzzaman Said Nursi de Afgani’yi İttihad-ı İslam meselesinde selefim diye tanımlayarak “siyasette muktesit meslek”i ondan öğrendiğini belirtmiştir.

Münazarat, İstanbul Yeni Asya Neşriyat.

**BeldeiTAYYIBe** · 12-24-2011, 13:49

Islama hizmet düsüncesiyle masonluga intisab etmis birisi...
Burnunun ucunu göremiyecek kadar bilgisiz ve düsüncesiz bir insan nasil ITTIHATI ISLAM icin verimli olacak anlamis degilim....

Diger konudada paylastim...muhtelif kaynaklar mevcut masonlugu hakkinda...hatta öyle anlatildigi gibi cok kisa bir dönem olmaktan daha ziyade, arab yarimadasina masonlugu sokan o olduguda söyleniyor.

Bediüzzaman hazretleri kendisi hayatini degisik kesimlere aiyrir.
Gencligi ve sonraki yillari ayni degerlendirmem...ayri degerlendirdigim icin gözümde büyük bir alimdir. Hata yapmistir...velakin hatasindan dönmüstür.

Akifi hic saymiyalim istersen...
Abdulhamid hakkinda yazdiklarini buraya eklesem haya sahibi insanlarin merhuma baska gözle bakma ihtimali olusacak...
Akif'in büyüklügü ayridir,
yanilgisida ayridir.

Bozacinin sahidi siraci olmasin...

12-24-2011, 14:09

öyle 2010 da mason locasının ne idüğü belliyken,nereler sızdığı belliyken girmiyor cemiyete efgani...
ülkelerde saygın insanlar bir araya gelip cemiyetler oluşturuyor...
efgani islama faydası olur diye giriyor...
halbuki googleye girdiği cemiyetin adını yazsaymış keşke değilmi...
6 aydan uzun kalmamıştır cemiyette...
ben sizi adam sanmıştım sözü çok bilinir masonlar için söylediği...
vaazlarda girip çıktığını söylediğide biliniyor...
eğer efgani masonluğa devam ediyor olsaydı sultanabdulhamit bir masona islam dünyasının geleceği için çok önemli bir şurayı emanet etti anlamıda çıkar gerisini siz düşünün...
e ulemanın içinde babadan olma ulema bazı adamlar rahatsız olmuştur tabi bu çalışmalardan...

öyle kapısında islamın bitişi için mücadele eden masonlar locası yazmıyordu ki herhalde osmanlı padişahı yani islam halifesi bile girdi o cemiyetlerden birisine...

mühim olan sonra ne yaptığıdır efganinin çıktığı ve karşılarında durduğu kesindir...
malsız mülksüz eşsiz garip bir hayat süren bir mason olabilirmi orasıda ayrı soru...

niye bediüzzamanla akif aynı hataları yaptılar hemen hemen said nursi söz konusu olunca laf yokta akif olunca neden var ?
klasik cemaat algısımı şeyhler müridler falan ?
akifte pişman oldu yaptıklarından ötürü,mustafa kemale büyük bir düreniş gösterdi ve derdest edildi bildiğimiz gibi...
o abdulhamite yaptıklarından pişman olduda,efganiye hayranlığından pişman olmadı...
he madem saidi nursiye sözün yok ittihadi islam için islam aldığım adam diyor o ne olacak ?

islam dünyasını gezmiş,çileler çekmiş,ingilizler tarafından defalarca sürgün edilmiş,hiç bir maddi menfaat beklememiş hapiste ölmüş bir adamdı afgani...

12-24-2011, 14:11

Afgani'ye çamur atan 'El-Mecelle' ve 'Et-Tedâmun' dergileri kime hizmet ediyordu?

Ateşli propagandanın hikayesi...
Afgani'yi yanlış tanıtmak için girişilen propaganda kampanyasına hizmet eden 'Eş-Şehîd Dergisi'nin bir makalesinde;
"Amerikan Haberalma Teşkilatı CIA'nın kararıdır. Bu kararı, halkının mallarıyla, gazetecileri ve sahtekarları satın alan rejimler uygulayacaktır. Hedef, ünlü İslamî şahsiyet Cemaleddin Afgani'yi gözden düşürmek, aynı zamanda sembollerinden biri Afganî olan ve sürekli güçlenen İslami hareketleri baltalamaktır."

Afgani'nin insanların gönüllerinde tüm samimiyetiyle yaşadığını bilmemize rağmen, İslam'a ve onun taşıyıcılarına kin kusan gerici rejimlerin, üstteki kampanyada nasıl rol aldıklarını açığa çıkarmak istiyoruz. Bu, söz konusu gerici rejimlerin zulme uğramış halklarına karşı işledikleri diğer çirkin suçlardan daha hafif değildir.

İran'da İslam Devrimi'nin yapılmasından, İslami şuur ve uyanışın İslam ülkelerini sarmaya başlamasından sonra ucuz ve ahlaksız kalemler büyük İslam şahsiyeti Cemaleddin Afganî'ye dil uzatıp iftira etmeye başladılar. Böylelikle Şah Muhammed Rıza hükümeti, Afgani'ye çamur yağdıracak ve onu halkın gözünden düşürecek ama hepsinden çok İmam Humeyni'yi lekeleyecekti...
Arapça yayınlanan 'El-Mecelle' ve 'Et-Tedâmun' dergileri, büyük İslâm düşünürü Afganî aleyhinde başlatılan kampanyayı yaymayı üstlendiler. Sultanların ve kralların uşağı olan yazarlar, Afganî'nin hayatını lekeleyecek her yalanı, iftirayı yazıyorlardı.

Dergilerden birinin başlığı 'Mısır'da Şaibeli Bir İranlı' idi. Kuşkusuz derginin yazarı yazısına seçtiği başlıktan daha iğrençti. Diğer başlık ise 'El-Mecelle Afganî Dosyasını Açıyor' şeklindeydi. Bu ifade genelde mahkeme dosyaları için söylenir. Yazar bununla Müslüman okuyucusuna yazısının güçlülüğünü ifade etmeye çalışmıştı. Ama aslında okuyucuya, karanlık bir adamın mahkeme edildiği salona davet edildiğini hissettirmek istiyordu. Sanık Afganî ve düşünceleri, hayatıydı.

Dolayısıyla daha işin başında söz konusu yazarın doğruluk ve güvenilirliğine olan inancımız kayboluyor. Yazarın samimi niyetli olmadığını yazısına uygun gördüğü başlıklardan anlıyoruz.

Bu iki dergi Afganî'yi lekelemeye çalışıyorlar. Ancak, yegane kaynakları 1963'te Tahran Üniversitesi'nin yayınladığı bir kitapla bu tarihten sonra yayınlanan bazı yazılardır. Yani 'Vesikalar' kitabı. Kitap adından anlaşılacağı üzere Afganî hakkında vesikalar içeriyor. Ama gerçek şu ki; tüm bu belgeler iftiradan ibarettir.
Dergi İngiliz ve Amerikan uşaklığı yapıyor, peki ya bu kitap kime hizmet ediyordu?

Karalama niyeti ile yayınlanan bu kitap;

1- Kitabın yayın tarihi olan 1963 yılı bile söz konusu belgelerin düzmece olduğuna yeterli delildir. 1963 yılı İran'da İslâmi bir hareketlenmenin olduğu yıldır. O yıl İmam Humeyni'nin rehberliğinde 15 Haziran ayaklanması denilen büyük bir İslâmi hareket yapılmış; on beş bin şehit, on binlerce yaralı ve tutuklu verilmiştir. Bu hareket Müslüman İran halkının Şah rejimine karşı verdiği mücadeleler sözlüğüne İslâmi bir çizgi daha çekmiştir.
Bu hareketlerin öncüsü olan Afganî idi. Bu çerçevede Şah Muhammed bu kitabı yayınlamaya ve Afgani ile İmam Humeyni'ye tarihe çamur bırakacak bir leke atmaya karar verdi.

2- Afgani hakkında gerek İranlılar gerekse Batılılar tarafından yazılanların hepsi bu 'Vesikalar' kitabının yayınından sonraki tarihe aittir. Ayrıca yazılanların tümü söz konusu kitaba dayanmaktadır. Burada insanın aklına kuşku giriyor, şöyle ki; 1963'ten önce bu belgeler neredeydi, neden bu tarihte yayınlıyorlar, neden bu yazarlar bu tarihten önce bu konuda yazmadılar, Afgani'ye tek bir kelime etmediler? Yoksa birileri tarafından emir mi bekliyorlardı? Niçin kaynak hep aynı kitap 'Vesikalar'? Afgani'nin kendi yazılarına yahut hakkında başka yazarlara niçin ağırlık verilmiyor?
Öyleyse bu bir komplodur. O'nu ve O'nun gibi İslam davası uğruna yaşayanları karalamak isteyene Batıcı, İranlı kadroların çirkin iftiralarıdır.
Tüm dergilerin ve kampanyalara dahil olan yazıların dayandığı sahte kaynak kimlerin elinden kimlerin ellerine sunuluyor. Bunu iyi bilmek ve öyle konuşmak lazım. Mazallaah, âlimin eti zehirlidir, yiyeni de zehirler, yedireni de...
Bunları niye mi söylüyorum; biz biliyoruz da siz de bilin ve zehirlenmeyin, zehirlemeyin diye...
'Bulutlar ne kadar yoğun olursa olsun güneşe zarar veremezler!'

12-24-2011, 14:14

Denilebilir ki İslam dünyası 18. yüzyılda açıkça kendini gösteren ve devam edegelen Batı tehdidine, İslam tarihinin hiç bir döneminde bu denli muhatap olmamıştı. Elbette bunun bir çok sebepleri bulunmaktadır.
İslam dünyası özellikle Hicri 4. yüzyıldan sonra düşünce ve pratikte taklit aşamasına girmeye başlamış; toplum, nüfuz alanı genişleyen bir hurafe ve bidatler yığını ile karşı karşıya kalmış; İslam düşüncesinin Kur'ani saflığı zedelenmiştir.
Bir takım ıslahatçı ve müceddid müslüman şahsiyetlerin, toplumu, içine düştüğü bu taklit ve donukluktan kurtarmaya, hurafe ve bidatlerden arındırmaya ve saf İslam düşüncesine döndürmeye çalışmalarına rağmen; tüm bu hastalıklarla maluliyet daha bir yoğunluk kazanarak modern zamanlara kadar varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Tüm bunların, uzun vadede İslam ülkelerinin siyasal ve nizami yapılarını da dejenere etmeye başlamasıyla artık her alanda bütünüyle bir çöküş duyulmaya başlanmıştır. İşte tüm bunlar, Malik b. Nebi'nin ifadesiyle "sömürgeleşmeye müsait olma" durumudur.
Öte yandan Batı dünyası, rönesans ve reform hareketleri yaşamış, fikri, ilmi, kültürel ve teknolojik bir çok değişiklikler geçirmiştir. Aynı zamanda büyük bir sanayi devrimi gerçekleştiren Batı, İslam dünyası ile kendisi arasında maddi bakımdan büyük mesafeler açmıştır.
Tüm bu güçleri arkasına alan Batı, 18. yüzyıldan itibaren İslam dünyasını ve diğer halkları şiddetli bir sömürge tehdidiyle karşı karşıya bıraktı. 1757'de Bengal İngiliz hakimiyetine geçti. 1798'de Napolyon Mısır'ı işgal etti. Fransızlar, Cezayir'i 1830'da işgal etti. 1841'de İngilizler Şam'a ayak bastılar. 1852'de Hint-Pakistan alt kıtası İngiliz himayesine girdi ve ilk defa Hindistan'da Batılı kanunlar müslümanlara tatbik edildi.
Batı, Osmanlı Devletini tamamen etkisiz hale getirerek İslam coğrafyasının tümünü ele geçirme ve sömürgeleştirme planlarına devam ediyordu. Gerek iç, gerekse dış, tüm bu şatlar altında Cemaleddin Afgani (1839-1897) bir yanda, İslami ıslahat ve tecdid hareketinin bayrağını yeniden dalgalandırırken, bir yandan da o bitmez tükenmez enerjisiyle ülkeden ülkeye dolaşıp sömürgeleşmeye karşı aydınları ve halkları uyandırmaya ve mücadele etmeye çağırıyordu.
Bu paralelde o, İslami basının, daha doğrusu İslami dergiciliğin de öncüsü konumundadır. Biz burada genel hatlarıyla Afgani'nin çıkardığı Urvetü'l-Vuska adlı dergi ile başlayarak onun etkileri ile oluşan o dönemin İslami dergilerini ve kısa da olsa Türkiye'de çıkan diğer İslami dergileri tanıtmaya çalışacağız.
Urvetü'I-Vuska
Emperyalizme karşı tüm gücüyle mücadele veren Cemaleddin Afgani, 1879 yılında İngilizler tarafından tehlikeli görülerek Mısır'dan bir gemiye bindirilmiş ve Bombay'a getirilmişti. Urabi direnişi başladığı sıralarda Afgani'nin bağlantılarının, direnen Mısır halkına destek olmasından korkan İngilizler, Bombay'da onu daha sıkı kontrol etmeye başladılar. Daha sonra o, Bombay'dan Kalküta'ya nakledildi. Mısır'daki hareketin başarısızlıkla sonuçlandığı ve İngilizler'in Mısır topraklarını işgale başladıkları haberi Afgani'ye ulaştığında kafasındaki büyük projeyi uygulamaya geçirmeye başladı.
"el-Urvetü'l-Vuska" adında, sonraları İslam dünyasının ileri gelenlerinden Çoğunun katılacağı uluslararası gizli bir İslami teşkilat kurdu.(1) Teşkilat, adını "Tağut'u inkar edip Allah'a inanan kimse kopmak bilmeyen sağlam bir kulpa (el-Urvetü'I-Vuska) sarılmıştır." (Bakara, 256) mealindeki ayetten alıyordu,
1882 yılı civarında, Afgani faaliyetlerini sürdürebilmek amacıyla zorunlu olarak Paris'i merkez seçti. Talebesi ve dostu Muhammed Abduh (1845-1905) ise, İngilizler'e karşı direnişe geçen Urabi Paşa'yı desteklemek ve bu harekete katılmak suçundan tutuklandı ve üç yıl sürgüne mahkum edildi. Bu yüzden Beyrut'a oradan da Paris'e gitti. Burada Cemaleddin Afgani ile buluştu ve "el-Urvetü'l-Vuska" teşkilatının Başkan Yardımcılığı'nı üstlendi. Afgani Abduh'un da katılımı ile birlikte burada el-Urvetü'l-Vuska adlı dergiyi çıkarmaya karar verdi ve Baş Yazarlığa Abduh getirildi. (2)
Arapça olan el-Urvetü'l-Vuska 'nın ilk sayısı 13 Mart 1884 tarihinde yayınlandı ve yayını 18 sayı sürdü. Onun son sayısı aynı yılın 26 Eylül'ünde yayınlanmıştır.
Dergi İslam ülkelerine bedava gönderiliyordu. Her sayının ilk sayfasında "Tüm Doğu ülkelerine ücretsiz gönderilir. Durumu iyi olanlar için posta ücreti yıllık 5 Frank olarak tesbit edilmiştir." ifadeleri yer almaktaydı. Dergiyi ekonomik yönden "El-Urvetü'l-Vuska" teşkilatı finanse etmekteydi. (3)
el-Urvetü'l-Vuska 'nın bütün yazılarının Abduh'un kaleminden çıktığı yazılmıştır; çünkü o yazılarda has Arapça kullanılmıştır. Oysa Seyyid'in yazılarının çoğunun üslubundan, onların yazarının Arap olmadığı anlaşılmaktadır. Fakat bu dergi konusunda önemli olan, yazı üslubu değil, makalelerin içeriğidir. Bu konuda çoğu makalenin içeriğinin Afgani'nin düşüncesinden sızdığından kuşku yoktur. Çünkü el-Urvetü'l-Vuska 'nın İngiliz sömürü siyaseti karşısındaki devrimci tavır ve tutumları, barışçıları eleştirmesi, Abduh'un düşünce tarzından çok Afgani'nin düşüncesiyle uyum taşımaktadır. Afgani'nin üslubu, hayatı boyunca müslümanların devrimci duygularını uyandırmak olmuştur. Oysa Abduh, daha çok aşamalı ıslah, eğitim, tartışma ve ikna yoluyla siyasal hedeflerine ulaşmak istiyordu. (4)
Dergide birçok konular işlenmekle birlikte bunların en önemlileri şöyle sıralanabilir:
1. Sömürgeci Avrupa Devletlerine, Özellikle İngiltere'ye Karşı Direnmek: Dergi, sömürgecilerin Hindistan, Mısır vd. kolonilerde İşledikleri suçları dile getirerek müslümanlarda onlara karşı bir öfkenin ve düşmanlığın doğmasına çalışır. Onları İslam sancağını yükseltmek için çalışmaya çağırır.(5) İngiliz sömürüsü Asya'da büyük hedeflere ulaşmış, Herat Savaşı'nda İran'ın yenilmesinin (1856), Hindistan karışıklığının sonuçsuzluğunun (1857) ve Mısır'ın işgalinin (1882) etkisiyle İngiltere, müslüman kitlelerin gözünde yenilmez bir güç gibi görünmeye başlamıştı. Cemaleddin Afgani, müslümanlar kendilerini İngiliz sömürüsü karşısındaki çaresizlik duygusundan kurtarıncaya dek, onlardan yabancı sömürücülere ve "baskıcı zalim" emirlere karşı savaşa tutuşmalarının beklenemeyeceğini biliyordu. Bu yüzden dergi vasıtasıyla, müslümanları İngiltere'yle savaşma konusunda cesaretlendirmeye ve müslümanlar birlik içinde ve hazırlıklı olurlarsa İngiltere'yi yayılmacılıktan ve baskıcılıktan alıkoyabileceklerini göstermeye çalışmaktaydı. (6) Nitekim o "Bir Efsane" adlı yazısında İngiltere'yi büyük bir tapınağa benzeterek şöyle söyler; "...İngiltere de işte böyle bir tapınaktır. Siyasetin karanlıklarından korkan zavallılar ona sığınırlar. Amaçlarına vehmettikleri hayallerle ulaşırlar. Nice kararsız ve zayıf insanlar bu tapınağın duvarları arasında helak olmuştur. Ancak ben, umutsuzluğun ve ölüm isteğinin oraya sağlam güçler taşıyacağı kanısındayım. İşte o zaman bu tapınakta umutsuzların cesur haykırışları yükselecek ve duvarlar çökerek büyük tılsım bozulacaktır."(7)
2. İslam Birliği (Panislamizm):İslam dünyasında milliyetçilik ve ırkçılık rüzgarları estirmeye çalışan Batı, bu düşüncelerle, emperyalist emellerini gerçekleştirmeyi amaçlıyordu. İşte bu dönemde Afgani, dergide ırkçılığı ve milliyetçiliği şiddetle eleştirerek tüm müslümanların kardeş olduklarını ve birlikte bir dayanışma içinde hareket etmeleri gerektiğini savunuyor ve böyle bir amacı gerçekleştirmek istiyordu. Ona göre "soy ve sopun insana verebileceği imtiyaz ve övünmenin seri ölçüye göre hiç bir değeri yoktur. Şeri bağ dışında kalan her türlü bağlılık şeriatı koyan tarafından yerilmiştir." (8) Öyleyse esas olan ümmet olma bilincidir. Bu yüzden "Peygamberin diliyle şereflendirilen alimler, kendilerine bırakılan veraset hakkı için, dini bağlılıkları yeniden kurmak, ayrılıkları ortadan kaldırarak dinin emrettiği birliği ve ahengi sağlamak" zorundadırlar. "Hatta her cami, her medrese birliği meydana getirmeğe hazır birer okul olmalı; her biri aynı amacı güden büyük bir kurumun ayrı halkaları durumuna gelmelidir." Varlığımızı devam ettirebilmenin bir yolu da "yakınındakilere birlik elini uzatmak, uzakta bulunanları, davetçiler göndererek birlik sınırı içine almak, dine, millete faydalı olacak işlere yine el birliği ile girişmekle mümkündür." (9)
3. Müslümanların Geri Kalmışlığının Nedenleri: Dergi ya da Afgani, darma dağınık olmuş ve felakete düşmüş İslam ümmetine çarelerin bulunması ve bu durumdan kurtarılması için, öncelikle, tıpkı bir hastayı inceler gibi, o ümmetin daha önce bünyesine aldığı mikrop ve yaraların araştırılması ve incelenmesi gerektiğini söyler. (10) Dergide işlenen teze göre, nasıl ümmetin ortaya çıkış sebebi, yükselmesini sağlayan etken din ise, düşüşü ve ortadan yok oluşu, şüphesiz dinîn esaslarını bırakması, arkaya atması ve aslında olmayan bidatleri yerine geçirmesi dolayısıyladır. Bu da ilahi mesajın evrak okur gibi okunmasından kaynaklanmaktadır. (11) Aslında İslam ümmeti ilk zamanlarda oldukça başarılı ve büyük zaferler kazanmış durumdaydı. Daha sonra ise ortaya çıkan din dışı unsurlar -ki bunlar din kisvesi altında İslam'a sokuluyordu- müslüman zihinlerde bulanıklıklara ve gerçeği açıklamada sakatlıklara ve kırılmalara yol açtı. Bu sahih anlayışın ve sahih gerçeği kavrayışın bulandırılması kelam, tasavvuf ve felsefenin belirli kolları ve akımlarıyla yapıldığı gibi hadisler yoluyla da yapılmıştır. (12)
Tüm bunlardan sonra yapılması gereken şey, "ümmetin dini esaslara geri dönmesi, hükümlerini başlangıçta olduğu gibi alması ve yeterince konuşarak kamuoyuna, doğru yolu göstermesidir," İşte bu şekilde ilk dönemde olduğu gibi, insanlar nefislerini arındıracak, ahlaklarını düzeltecek ve yeniden toplumsal dinamizm gerçekleşecektir. Çünkü zaten Kur'an'ın ilkelerini yaşayan bir toplumun zillet içerisinde yaşaması mümkün değildir.(13) Onun için Afgani, derginin bir sayısında şöyle seslenir: "Ey okuyucu! Bidatlardan uzak hakiki dini esasların şu cansız ümmete yeniden hayat vereceğini, ondaki dağınıklıkları giderip birlik sağlayacağını, faziletler için fertlerini harekete geçireceğini, kültür alanını genişleteceğini ve medeniyetin amacına götüreceğini söyleyen sözlerime şaşıyor musun? Eğer öyleyse, ben sana daha çok şaşıyorum..."(14)
el-Urvetü'l-Vuska Teşkilatı'nın ileri gelen üyeleri Batılılar tarafından gayet iyi biliniyor ve tanınıyorlardı. Ayrıca onların faaliyetlerini de yakından takip etmek istiyorlardı. Çünkü sömürgeciliğin zirvesini yaşadığı o günlerde bu teşkilat ve bu teşkilatın faaliyetleri, kendilerine karşı gerçek bir direniş bayrağı oluşturmaktaydı. İşte bu çerçevede daha derginin kuruluş çalışmaları yürütülürken bazı Fransız gazetelerinin muhabirleri bunu duymuş ve gazetelerinde "belli belirsiz bir şeyler yazmışlardı." Büyük İngiliz gazeteleri de bunu görür görmez harekete geçmiş; hükümetlerini "böyle bir derginin İngiliz siyaseti üzerinde ne tür etkiler uyandıracağı hususunda sürekli uyarmaya" başlamışlardı.(15) Sömürgeci güçler, dergi yayılmaya başladıktan ve tesirlerini gösterdikten sonra bir takım sorunlar ve engellemeler çıkarmaya başladılar. Fakat Paris'te basılmasına engel olamıyorlardı. Başka yollar bulmaya çalıştılar. Kolonilere girişini yasaklayarak okuyucularına baskı yaptılar. Hindistan'ın İngiliz hükümetinin yayınladığı kanun gereği "üzerinde el-Urvetü'l-Vuska'nın bir sayısı bulunan kimse iki yıl hapis ve 100 Sterlin para cezasına çarptırılıyordu." Aynı şekilde İngilizler Mısır Bakanlar Kurulu'nu da derginin Mısır'a girişini yasaklamaya ve "üzerinde bir sayısı bulunanı 5 Cüneyh'ten 25 Cüneyh'e kadar para cezası ödemeye varan" bir yasanın çıkarılmasına zorladılar. Nihayet dergi yayınını durdurmak zorunda kaldı (Eylül 1884). (16) Fakat onun etkileri, tüm İslam dünyasında büyük yankılar uyandırdı. Dergi gerek emperyalizme karşı birlik halinde mücadele konusunda, gerekse de müslümanları bu durumlara düşüren gayri sahih din anlayışını düzeltmede büyük tesirler göstermiştir. Ve onların başlattığı bu ilk dergicilik hareketi çeşitli bölge ve ülkelerde devamını bulmuş ve bugüne kadar bu süreklilik varlığını korumuştur.
El-Menar
Cemaleddin Afgani ile Muhammet: Abduh'un çıkartmış oldukları el-Urvetü'l-Vuska dergisinin büyük ölçüde etkisinde ve bu paralelde basın ve dergicilik olayını sürdüren en önemli şahsiyetlerden biri kuşkusuz Reşid Rıza'dır.
Reşid Rıza, Suriye'de dünyaya gelmiş; ülkesinin okullarında takip edilen eğitim metodları doğrultusunda İslami eğitimini tamamladıktan sonra, dini ve edebi çalışmalara yönelmişti. Başlangıçta kendini tasavvufa vermişti. (17) 1893 yılında -o zamanda 28 yaşındaydı- düşüncesinde ve hayatında büyük bir değişim meydana geldi. Babasının dosyalan arasında el-Urvetü'l-Vuska dergisinin sayılarını bulmuş, dikkatle incelemiş ve zihninde büyük bir inkılap meydana gelmişti.
el-Urvetü'l-Vuska'dan şunu öğrenmişti ki İslam sadece ruhani ve uhrevi bir din değildir. O ruhani ve cismani bir dindir; tıpkı dünyevi ve uhrevi bir din olduğu gibi. Artık o bu dinin, insanı hak ile yeryüzünü yönetmeye çağırdığını ve ilettiğini yakinen kavramıştı. Kendisi bu dergi sayesinde nasıl bir düşünsel inkılap yaşadığını tekrar tekrar vurgulamıştır. (18)
Reşid Rıza 1897 yılında Mısır'a göç etti. Halkına ve dinine hizmet etme idealini taşıyan Reşid Rıza, Suriye'deki şartların gerçekleştirmesine izin vermediği bu amacını Mısır'da gerçekleştirebileceğini umuyordu.
Reşid Rıza Kahire'ye varır varmaz Muhammed Abduh ile temas kurdu. Kendi deyimiyle üstadı bir gölge gibi izledi. 1898 Martında el-Menar dergisini kurdu. Dergi İslam'ın ruhuna yabancı adet ve uygulamaları eleştirmeyi, dini inançlara sonradan sokulmuş yeniliklerin yanlışlıklarını ortaya koymayı, ayrıca eğitim metodları ve ders kitaplarının yeniden düzenlenerek iyileştirilmesini ve öğrenime karşı istek uyandırmayı amaçlamaktadır. (19) Genel olarak el-Menar dergisinde işlenen konular, el-Uvrvetü'l-Vuska'da işlenen konu ve düşüncelerle uyum içindedir. (20)
Sırat-ı Müstakim (Sebilürreşad)
1839'da Tanzimat Fermanı'nın ilanını takip eden yıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nu siyasi, askeri ve iktisadi bakımdan ayakta tutabilmek üzere Osmanlı aydınları arasında Osmanlıcılık, İslamcılık ve Medeniyetçilik gibi belli başlı üç ideolojik cereyan yaygınlık kazanmaya başlar. Bilhassa 1908'de II. Meşrutiyetin ilanından sonraki yıllarda biraz da siyasi ortamın müsait oluşundan dolayı Türkçülük cereyanının katılmasıyla söz konusu ideolojik faaliyetlerin daha da yaygınlık kazandıkları görülmektedir. (21) Fakat İslamcılık cereyanı II. Meşrutiyet'in düşüncesine hakim siyasal ve ideolojik akımların muhakkak ki en tesirlisi ve kuvvetlisi olmuştur. (22)
Bu akımın ortaya çıkışında hiç şüphesiz Cemaleddin Afgani'nin ve ortaya attığı fikirlerin büyük payı olmuştur. Nitekim o iki kez İstanbul'a gelmiş (birinci geliş 1870, ikinci gelişi 1890'lı yıllara rastlar) Osmanlı aydınları ve uleması arasında büyük tesirler icra etmiştir. Bunu, Mehmet Akif Ersoy'un anlattığı şu olaydan çıkarabiliriz: Cemaleddin Afgani'den Daru'l-Fünun'un açılacağı gün bir konferans vermesi istenir. O gün Afgani'yi dinlemek üzere İstanbul'un mülki amirleri, alimleri ve diğer seçkinleri olduğu gibi salona toplanırlar. Şeyhülislam da dinleyiciler arasındadır. Fakat Afgani'yi çekemeyen Şeyhülislam ona iftirada bulunur ve bütün cami imamlarını onun üzerine saldırtmaya çalışır. Bu olaylardan sonra Afgani'yi destekleyenler ve Şeyhulislam'ı destekleyenler olmak üzere gazete sütunlarında yazılar çıkmaya başlar. Basın ikiye ayrılmıştır. (23) İşte Afgani bu kadar tesir ve nüfuz sahibiydi.
Afgani'nin etkisinde gelişen bu İslamcılık akımını sadece siyasi anlamda anlamamak gerekir. Aynı zamanda bu akım el-Urvelü'l-Vuska'da çerçevesi belirlenmiş olduğu şekilde müslümanları hurafe ve bidatlerden arındırmak, ıslah etmek ve müslümanları taklitçilik bağlarından kurtarmak şeklinde de anlaşılmalıdır.
İşte bu çok yönlü islamcılık anlayışı Türkiye'de daha çok Sırat-ı Müstakim çevresince temsil edilmeye çalışılmıştır. (24) Zaten İslamcılık, İttihad-ı İslam adı altında 1870 yılından itibaren (Afgani'nin İstanbul'a ilk geliş tarihidir bu) Osmanlı Devleti'nin hakim siyasi düşüncesi olmakla beraber, bir fikir hareketi olarak, çok yönlü bir biçimde ortaya çıkışı II. Meşrutiyet sonrasında Sırat-ı Müstakim'in yayınlanmasıyla başlatılmaktadır. (25)
Sırat-ı Müstakim yayın hayatına 14 Ağustos 1908'de başlar. Müessisleri, Ebu'l-Ula Zeynelabidin ile Eşref Edip'tir. Dergi, adını Şura/52'deki "Kuşkusuz sen doğru yola (Sırat-ı Müstakim) götürüyorsun" mealindeki ayetten almaktadır. İlk sayıdaki girişte, derginin çıkış amacının İslam'a hizmet etmek, müslümanlara sağlam bir metodu tavsiye edip İslam aleyhine yapılan saldırı ve iftiralara cevap vermek olduğu ifade edilmektedir.
Dergi, oldukça geniş bir yazar kadrosuna sahiptir. Bunlardan bazıları şunlardır: Manastırlı İsmail Hakkı, Bereketzade İsmail Hakkı, Ahmet Naim, Mehmet Akif, Eşref Edip, Bursa Mebusu Tahir Bey, Kazanlı Halim Sabit, Ahmed Hamdi (Aksekili). Ayrıca Türkiye dışındaki bir çok yazardan da çeviriler yapılmıştır. Mesela Mehmet Akif, Ferid Vecdi'den "Müslüman Kadını", "Müslümanlıkta Medeniyet" gibi eserleri, Muhammed Abduh'tan makaleler ve el-Menar dergisinden de bir çok yazı çevirmiştir.
Dergi 1911 yılında örfi idare tarafından "şahsiyyata müteallik ve heyecanamiz makalat neşredildiğinden" dolayı süresiz kapatma kararına maruz kalmış, fakat daha sonra bu yasak kaldırılmıştır. (26) 1912 yılına kadar 182 sayı sürmüş, bilahare yayınlanan bu sayılar 7 cilt haline getirilmiştir. 8 Mart 1912'de 183. sayı Sebülürreşad adıyla yayın hayatına devam etmiştir. Mesul Müdür Eşref Edip Bey'dir.
Sebilürreşad, 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgali üzerine Kastamonu'ya taşındı. Burada 3 nüsha çıktıktan sonra 13 Ocak 1921 tarihinde Ankara'ya gelerek neşriyatını sürdürdü. Ekim 1921'de Kayseri'ye nakledildi. Böylece Sebilürreşad Kastamonu ve Ankara'dan sonra Kayseri'de çıkmaya başladı. Sakarya Zaferi'nden sonra tekrar Ankara'ya taşındı. Bir süre burada yayın hayatını sürdürdü. Mayıs 1923'te tekrar İstanbul'a dönerek yayınına devam etti.(27)
Derginin bu şekilde şehirden şehire dolaşması Milli Mücadele yıllarının getirdiği zorluklardan kaynaklanıyordu. M. Akif, gerekli ve uygun gördüğü şehirlere hareket ediyor ve dergiyi halkın bilinçlenmesi ve cihada teşvik için hizmet ettiriyordu. Nitekim, Anadolu Harekatı Milliyesi genişleyerek Ankara'da toplanmaya başlayınca üstad: "Artık burada duracak zaman değildir, gidip çalışmak lazım. Bizim tarafımızdan halkı tenvire ihtiyaç varmış. Çağırıyorlar. Mutlaka gitmeliyiz. Ben yarın Ankara'ya hareket ediyorum. Hiç kimsenin haberi olmasın. Sen de idarehanenin işlerini derle topla. Sebilürreşad klişesini al, arkamdan gel." diye Eşref Edip'le sözleşmiş ve Ankara'ya hareket etmişti. (28)
Dergi 5 Mart 1925'te yayınına süresiz ara vermek zorunda kaldı. Bu mecburiyet tam 22 yıl devam etti. Sebilürreşad 22 yıl aradan sonra, Türkiye'deki siyasi baskının yumuşaması ve umumi istek üzerine yeniden çıkarılmaya başlanmış, bu sefer yeni harflerle Mayıs 1948'de çıkarılmaya başlanmıştır. Bu tarihten itibaren kesintisiz Mart 1965 tarihine kadar yayınını devam ettirmiştir. Böylece 359 sayı da 15 ciltte toplanmıştır. Ancak 1947'den sonraki sayılarında ilk dönemdeki kaliteye ulaşılamamıştır.
Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad dergilerinde yayınlanan yazıların konu başlıklarını şöyle sıralayabiliriz: 1. Tefsir-i Şerif; 2. Hadis-i Şerif; 3. Sosyal Bahisler; 4. Felsefe; 5. Fıkıh ve Fetva; 6. Edebiyat; 7. Tarih; 8. Talim ve Terbiye: 9. Hutbe ve Mevaiz; 10. Siyasat; 11. İslam Kavimlerinin Hayatları; 12. Mektuplar; 13. Matbuat; 14. Şuunat... Mecmualarda her konu, belli başlıklar altında ve uzmanlarınca yazılmıştır. (29)
Şunu da belirtmek gerekir ki, derginin yazar kadrosunun zihni ve fikri yapısı homojen bir nitelik taşımamaktadır. Bazı yazarlarda gelenekçi öğeler, bazı yazarlarda ise modernist öğeler daha fazla göze çarparken, bazılarında da ıslahatçı yön ağır basmaktadır. Ama ıslahatçı özellik derginin geneline hakim durumdadır. Yine derginin bazı yazarları, genelin "İttihad-ı İslam" ve ümmetçi yaklaşımına rağmen "milliyetçi ve Türkçü" bir yapı arzetmektedirler. Nitekim ilk kuruluşundan itibaren Sırat-ı Müstakimde yazan Akçuraoğlu Yusuf 1911 yılında Türk Yurdu mecmuasını kurmuş ve "milliyetçi-Türkçü" bir politika izlemiştir. Yine Sırat-ı Müstakim yazarlarından Ağaoğlu Ahmed de ilk kuruluşundan itibaren Sırat-ı Müstakim'de yazmış olmasına rağmen Türk Yurdu dergisine geçmiş ve orada yazılarını yayınlamayı sürdürmüştür. (30)
Dergi, genel olarak, Urvetü'l-Vuska hareketi çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmüş olmasına rağmen biz burada onun ortaya koymak istediği düşünce ve mücadeleleri genel hatları ile şöylece sıralamak istiyoruz:
1. Yeniden Asıl Kaynağa Dönmek: Derginin işlediği en temel konulardan biri, tarihi süreç içerisinde müslümanların İslam diye İslam olmayan düşünce ve eğilimlere sahip çıkmaları konusudur. Dergiye göre müslümanlar gerek inançlarında, gerekse pratiklerinde bir takım hurafe ve bidatlara saplanmışlardır. Bu nedenle, bunlardan kurtulmak için kişinin "amal ve akaidini Kitabullah ve sünnet-i resulden başka bir mahaldan ahz ve telakki" etmemesi gerekir. "Bugün erbab-ı şeriatın yapacağı iş, dini asr-ı saadetteki şekline avdet etmek, müslümanlığı o safvetiyle, o nezahetiyle muhafaza eylemek"tir. (31) Ayrıca dergiye göre, İslam dünyasının bugünkü durumlara düşmesi sahih bir İslam anlayışına sahip olmamasından dolayıdır. Nitekim "Milleti İslamiye, şeriatı, saffet-i saliyesi ile muhafaza ettikçe hem dini, hem dünyası mamur imiş; o safveti böyle bir sürü bidatle bulaştırınca hüsrandan hüsrana düşmüş"tür. (32)
2. İçtihad Fikri: Şartlar sürekli değişmektedir. Bu değişen şartlar karşısında yüzlerce yıl öncesinin şartlan çerçevesinde ortaya konulmuş fetvalara tabi olmak söz konusu olamaz. İçtihad kapısı sürekli açıktır ve daha öncekilerin yaptıkları gibi Kur'an ve sünnete müracaatla günün meselelerine çözümler bulmalı ve çareler üretilmelidir. Nitekim M. Akif bu düşünceyi şu mısralarıyla ifade eder: "Yedi yüz yıllık eserlerle bu dinin hala, / İhtiyacatını kabil mi telafi? Asla! / Doğrudan doğruya Kur'an'dan alıp / ilhamı, Asrın idrakine söyletmeliyiz / İslam'ı." (33)
3. Emperyalizme karşı mücadele ve İslam birliği siyaseti.
4. Hükümete karsı vatandaşın haklarının yeniden tesbit edilmesi meselesi: Bu çerçevede dergide. İslam'ın idare biçiminin 'şura' esasına dayanması; hürriyet, eşitlik, adalet gibi çokça ihlal edilen temel hakların gözetilmesi gerektiği fikri işlenmiştir. Buradan kalkılarak dergide meşruti yönetimin İslami bir yönetim olduğu, bunun zaten İslam'da da var olduğu ileri sürülmüş; (34) "Kanun-i Esasi"nin şeriata müstenid olduğu, bundan başkasının zaten mümkün olamayacağı savunulmuştur. (35)
5. Eğitim-öğretimin ıslahı ve cehaletle, bilgisizlikle ve taklitle mücadele: Bu konularla ilgili dergide bir çok yazı vardır. Dergide mevcut eğitim anlayışı eleştirilir ve artık bunun İslam ümmetini ayağa kaldırmada bir fonksiyon icra edemediği üzerinde durulur. Felsefi düşüncenin yeniden canlandırılması, bu konu çerçevesinde önemli bir yer tutar. M. Akif şöyle seslenmektedir: Medresen var mı senin bence o / çoktan yürüdü; Hadi göster bakayım şimdi de / ibn Rüşd'ü. ibn Sina neye yok, nerde Gazali, / görelim. Hani Seyyid gibi, Razi gibi / üç-beş alim. / En büyük fazılınız bunların / arasından, Belki on şerhe bakıp bir kuru / mana çıkaran.
Diğer Dergiler
Aslında Urvetü'l-Vuska hareketi çerçevesinde gelişen akım, Türkiye'de sadece Sırat-ı Müstakim (Sebilürreşad) dergisiyle sınırlı kalmamış; bir takım farklılıklarla da olsa İslam Mecmuası, Beyanu'l-Hak ve Volkan gibi yayınlarda da değişik tonlarda kendini tezahür ettirmiştir.
Bunların içinde el-Urvetü'l-Vuska'ya en yakın olanın İslam Mecmuası olduğu söylenebilir. Dergi 1918'de, "Şian: Dinli bir hayat, hayatlı bir din" alt başlığı ile çıkmaya başlamıştır. Daha önce Sırat-ı Müstakim'de yazan Musa Kazım, Mehmed Şemseddin Günaltay, Halim Sabit gibi önemli bazı yazarlar da bu dergiye geçerek Sırat-ı Müstakim - Türk Yurdu arasında kendilerine bir yer bulmaya çalıştılar. (36)
Dergide Ziya Gökalp'in de din, ahlak, eğitim gibi konular üzerine sosyolojik değerlendirmeleri bulunmaktadır. Islahat, siyaset, içtihad gibi konuların yanı sıra dergi, iktisadi sorunlarla da ilgilenmekte, gündemine almaktadır. Nitekim Ahmet Muhiddin'in "Milli İktisat" ile ilgili görüşleri de bu dergide yer alır. Yabancı sermayeye karşı "milli sermaye" İslam Mecmuası'nın işlediği temel konulardan biridir. (37)
Beyanüİ-Hak, 1908-1912 yıllan arasında 182 sayı çıkar. Mütareke döneminde Şeyhülislam da olan Tokat Mebusu Mustafa Sabri'nin yayımladığı dergi, Cemiyet-i İlmiye-i İslamiye'nin yayın organıdır. Dini konuların yanı sıra, güncel, siyasal ve toplumsal konulara da eğilen derginin geniş bir yazı kadrosu vardır. Ticaret, şirket vb. konular burada işlenen konular arasındadır.
Aynı yıllarda Sada-yı Hak geleneksel İslamcılığı savunur. Ceride-i İlmiye üst düzeyde medrese ilmini yayar. Mahfil ise İslam'a tasavvuf açısından yaklaşır. (38)
Volkan da, 11 Aralık 1908-20 Nisan 1909 tarihleri arasında Derviş Vahdeti'nin günlük olarak çıkartmış bulunduğu bir gazetedir. Burada da, her türden konular işlenmiş bulunmaktadır. Fakat ağırlıklı konular siyasal ve toplumsal konulardır. Ziyaüddin, Said-i Nursi, Hasan Tahsin, Mehmet Emin Hayreti gibi şahsiyetlerin birçok yazıları bulunmaktadır.

Notlar:
1- Cemaleddin Afgani, Urvetü'l-Vuska, (Seyyid Hadi Hüsrevşahi'nin yazdığı Giriş'ten), Terc: İbrahim Aydın, İstanbul, 1987, Bir Yay., s. 21-22.
2- Muhammed Ammara, Müslimun Süvvar, (Beyrut, 1987), s. 443.
3- C. Afgani, a. g. e., s. 27.
4- Hamid İnayet. Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, (Terc: Hicabi Kırlangıç, İstanbul, 1991), s. 117-118.
5- C. Afgani, a. g. e., s. 30.
6- Hamid İnayet, a. g. e., s. 118.
7- C. Afgani, a g. e., s. 369.
8- C. Afgani, a. g. e., s. 83.
9- C. Afgani, a-g. e., s. 117-118.
10- C. Afgani. a. g. e., s. 90-91.
11- C. Afgani. a. g. E., s. 98.
12- C. Afgani, a. g. e., s. 108409.
13- C. Afgani, a. g. e., s. 98.
14- C. Afgani, a. g. e., s. 99.
15- C. Afgani, a. g. e., s. 376.
16- C. Afgani, (Hüsrevşahi'nin Girişinden) a. g. e., s. 35.
17- Osman Emin, "Mısır'da Rönesans: Muhammed Abduh ve Okulu", İslam Düşüncesi Tarihi, (Ed.: M. M. Şerif, Terc: İhsan Durdu, İstanbul, 1991), IV, 307.
18- Muhammed Ammara. a. g. e., s. 450-451.
19- Osman Emin, a. g. e., s. 308.
20- Hamid İnayet, a. g. e., s. 179.
21- Abdullah Uçman, "Akif ve Milli Mücadele", ölümünün 50. Yılında Mehmet Akif Ersoy. İstanbul, 1986, s. 13.
22- Tank Z. Tunaya. İslamcılık Akımı, İstanbul, 1991, s. 15.
23- Bu yazıda M. Akif Ersoy. C. Afgani'yi haklı bulmakta ve ona yapılan iftirayı eleştirmektedir. Bkz.: Mehmed Akif Ersoy, Modernleşmek mi, İslamlaşmak mı?, İstanbul, 1988, s. 22-25.
24- M. Ertuğrul Düzdağ, Mehmed Akif Hakkında Araştırmalar, İstanbul, 1987, s. 169.
25- İsmail Kara, Türkiye de İslamcılık Düşüncesi, İstanbul. 1988,1, Giriş. XXIX.
26- M. Ertuğrul Düzdağ,. a. g. e., s. 262.
27- Abdullah Ceylan, Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Mecmuaları Fihristi, Ankara, 1991, Giriş, VIII.
28- Eşref Edip, Mehmed Akif, İstanbul, 1962, I, 139.
29- Abdullah Ceylan, a. g. e., Giriş, IX.
30- İsmail Kara, a. g. e.. Giriş, XXX.
31- Bununla ilgili olarak bkz.: Muhammed Abduh, "Müslümanlıkta Esaslar", Sırat-ı Müstakim, (Terc: M. Akif Ersoy), C. 1, sy. 10, s. 146-148; Muhammed Abduh, "Ataletin Intac Ettiği Fenalıklar", Sırat-ı Müstakim, (Terc: M. Akif Ersoy), C. I, sy. 26, s. 411-413.
32- M. Akif Ersoy. Sebilürreşad. C. I (8), sy. 27(209), s. 4.
33- M. Akif Ersoy, Safahat, (Haz.: M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul, 1987, s. 381.
34- Ebu'l-Ula (Mardinizade). "Sure-i Şura", Sırat-ı Müstakim, C. I, Sy.: I, s. 6-7.
35- Musa Kazım (Şeyhülislam), "Hürriyet-Musavat". Sırat-ı Müstakim, C. I, Sy.: 1, s. 1-3.
36- İsmail Kara. a. g. e.. Giriş, XXX.
37- Zafer Toprak, "11. Meşrutiyet'te Fikir Dergileri". Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, (İstanbul, tarihsiz),'l, 127.
38- Zafer Toprak, a. g. e.. I, 127.
39- Volkan gazetesinin tamamı latin harfleriyle basılmış olup, geniş malumat için oraya bakılabilir. Derviş Vahdeti, Volkan Gazetesi, İstanbul, 1992.

not:urvetul vuska afganinin çıkardığı ve ingilizlerin yasakladığı dergidir

12-24-2011, 14:17

YouTube Video

Mustafa Hoca yeminle yumruk gibi inmiş...

12-24-2011, 12:58	#1
Kullanıcı Adı İntifada	Cahili Kuşatmaya Karşı Cemaleddin Afgani’nin Örnekliği Afgani 18 yaşına kadar babası Safder’den İslami bilgiler yanında dil, tarih, felsefe, matematik, tıp ve siyaset dersleri aldı. Babasının takip ettiği müfredat olarak Şiaya mı Sünniliğe mi yakın olduğunu bilmiyoruz; ama Şiiliğin yaygın olduğu Meraga ve Hamedan’da yaşayan Safder’in Şia kültüründen habersiz olduğu da söylenemez. Lakin Safder’in oğlunu, 18 yaşından sonra eğitimini geliştirmesi için Şii merkezleri olan Necef’e veya Kum’a değil de Hindistan’a gönderdiğini biliyoruz. Hindistan’daki eğitimine bağlı olarak Afgani’de ıslah fikrinin öne çıktığını ve iki sene sonra da bu doğrultuda diyaloglar kurmak için Necef’e ve Hicaz’a gittiğini biyografisiyle ilgili külliyattan öğreniyoruz. Hindistan’da ıslah fikrinin en önemli taşıyıcısı Şah Veliyullah Dehlevi idi. 1766 yılında vefat ettikten sonra bu çizgiyi, Hindistan Müslümanları adına işgalci İngilizlere karşı bağımsızlık savaşı veren çocukları ve bağlıları devam ettirmişti. Afgani’nin gerek fikri gerek siyasi düşüncelerinin bu çizgi ile paralelleşiyor olması, Hindistan’daki eğitimini bu çizginin havzasında gerçekleştirdiğini muhtemel kılıyor. Çünkü o dönem Hindistan’ında diğer İslami eğilimler, gelenekçi-mezpepçi Deoband Medreseleri, modernist Aligarh Okulu ve heteredoks tarikatlar tarafından temsil ediliyorlardı. Daha sonra da Hindistan’da Afgani’nin ıslah temelli içtihadi tezlerini Hindistan Bağımsızlık Mücadelesi’nin en önemli ismi Ebu’l Kelam Âzad ve daha sonra Mevdudi’nin editörlüğünü yaptığı Tercüman-i Kur’an dergisi sürdürmüştü. Afgani, Batılı veya modernist fikirlerle fiili olarak Hindistan’da karşılaşmıştır. Ve o, başta muharref gelenekçi zaafları ayıklamak adına sahih geleneği veya mütavatir Sünnet’i atlayarak ve Kur’an ayetlerini İngiliz hakimiyetini normalleştirecek ve Batılı düşünceye alan açacak şekilde yorumlayan kişilere, işbirlikçi “alim” Seyyid Ahmed Han ve ekibine karşı tavır almıştır. Kökleri Demokritos’a Mazdek’e dayanan nihilist, pozitivist, Darvinci ve komünist eğilimlere imkan veren bu modernist telakkiyi materyalizm olarak vasıflandırmış ve bu zaafları hem deşifre eden hem de eleştiren Dehriyyun’a/Tabiatçılığa Reddiye kitabını yazmıştır. Afgani, 1857’de Mekke’den Afganistan’a döndü ve devlet memurluğu yaptı. 1863’te de Muhammed A’zam Han’ın başveziri oldu. Fakat İngilizlerin desteklediği Şîr Ali kuvvetlerine karşı yürüttükleri mücadeleyi kaybettiklerinde iktidardan düştüler. Afgani dikkat çekmemek için tacir kılığı ile tekrar Hindistan’a döndü. Ancak Hindistan’daki İngiliz karşıtı çalışmaları nedeniyle1870’te ya Mısır’a sürüldü veya kaçmak zorunda kaldı. Kostantiniyye’ye davet edilip tekrar Mısır’a geri gönderilmesi bu sırada gerçekleşti. Sekiz yıl kaldığı Mısır’da önce Muhammed Abduh’u kazandı; mutabakat sağladığı ıslah programı doğrultusunda Abduh’la birlikte Mısır’ın önde gelen insanlarına tebliğde bulunabilmek için Kahire’deki İskoç locasına bağlı Mason locasına katıldı. Muhammed Ammara’nın yaptığı incelemeye göre (İslami Mücadelede Öncü Şahsiyetler) o zamanki vakıf veya dernek benzeri olarak algılanan bu locadan 6 ay sonra, İngiliz emelleri doğrultusunda çalışma yapıldığını müşahade ettiklerinde Abduh’la birlikte ayrıldılar. Ve Afgani, bu Mason Locası’nın amaçlarını İngiliz Veliahtı’nın Kahire’ye geldiği bir Cuma günü Cuma hutbesinde ifşa etti. Ve bu örgütlenmeye karşı yeni bir örgütlenmeye gitti. Fakat bu sefer de İngilizlerin baskısıyla Hidiv Hükümeti onu 1880’de Hindistan’a sürdü. Afgani, Hindistan’a üçüncü gelişinde faaliyetleri için gerekli ilmi çalışmalar üzerinde yoğunlaştı. Tabiatçılığa Reddiye kitabını bu dönemde yazmıştı. Ama Mısır’da Hidiv’e ve İngilizlere karşı Urâbî Paşa isyanı çıkınca, İngilizler bu isyanı hazırlamakla onu suçladı. Kalkuta’da gözaltına alındı, Hilafet konusunda yazdığı bir kitap müsadere edildi ve sonra da 1883’te Hindistan’dan sınır dışı edildi. Afgani’nin öğrencileri, taraftarları ve dostları Mısır’da ve Hindistan’da el-Urvet’ul Vuskâ adlı bir cemiyet kurmuşlardı. İslam ümmetini ıslah etmek, İslam birliğini gerçekleştirmek, istibdata ve sömürgeciliğe karşı mücadeleyi örgütlemek amacıyla kurulan bu cemiyet, Hindistan’dan sınır dışı edilen Afgani’yi ve Beyrut’ta sürgünde bulunan Abduh’u Paris’e davet ederek cemiyet adını taşıyan bir derginin çıkmasını organize etti. Cemiyet gizliydi. Üyeler cemiyete girerken te’vilsiz ve saptırmasız Kur’an ile amel edeceklerine, İslam kardeşliğini ihya etmek için çalışacaklarına ve gizlilik ilkesine uyacaklarına yemin ediyorlardı. Fransa’da yayınlanma imkânı elde edilen aylık Urvetu’l Vuska dergisi siyası konjönktürün değişmesi ve İngilizlerin baskısı sonucu 18. sayısından sonra kapanmak zorunda kalır. Bu sıralarda Afgani, İslam’ı ve Müslümanları pozitivist felsefenin bakış açısıyla eleştiren Ernest Renan’a Arapça yazdığı cevabını, Renan’ın yazdığı gazetede çalışan Yahudi mütercimler Fransızcaya tahrif ederek çevirmiş ve gazetede yayınlamışlardır. Bu tahrif edilmiş çeviri üzerinden Afgani’ye Cemil Meriç ve İsmail Kara gibi Anadolu ve Osmanlı asabiyesine sahip kişiler itham ve karalamalarda bulunmuşlardır. Dücane Cündioğlu’nun bu konudaki bilinçli tahrifatı aydınlatan yazısı (Divan, 1996/2) önemlidir. Ve tahrif edilmiş Afgani’nin yazısı Fransa’da yayınlandığında Afgani cevap verecek durumda ve iletişim kanallarında değildir; çünkü İran yollarındadır. Afgani, İran Şahı Nâsiruddin’den bir davet almıştır ve İran’a vardığında dünyanın gidişatı üzerine yaptıkları konuşmadan sonra Şah’ın özel müşavirliğine atanmıştır. Ancak o, sahip olduğu program doğrultusunda faaliyetlerini aksatmaz. Tahkik eğilimli Ayetullahlarla teması olur, saltanat, değişim ve halkın yönetime katılımı konularında şaha eleştirilerini sunar ve ısrarcı olur. Bu mücadelesi sonunda Şah’la arası açılırken daha sonra da mektuplaşmalarıyla İran’da temas kurduğu önemli sayıda ayetullahı etkiler. Afgani’nin temasta olduğu ayetullahların talebelerine baktığımızda, Ayetullah Humeyni ve Muntezeri gibi devrim öncülerine hocalık yapmış Bihbihani, Buricerdi gibi ayetullahlar karışımıza çıkar. O zaman İslam Çağrısı dergisindeki “İran İslam İnkılabı’nın banisi Celadeddin Esedabâdi” ifadesi anlaşılır olur. Afgani irşada, irtibat ağlarını kurmaya ve geliştirmeye devam eder. İran’dan sonra Rusya’ya gider. 1886-89 yılları arasında Rus Çarı ile temasları olur. 30 milyon Müslümanın haklarını savunur. Rus Çarı’nı ikna ederek Kur’an mushafının Rusça baskısını gerçekleştirir. Sonra İran’da, Basra’da, Londra’da belki Amerika’da ve Cezayir’de olur. Daha sonra II. Aldülhamid tarafından Kostantiniyye’ye davet edilir. Kostantiniyye’ye geldiğinde kendisine Teşvikiye’de bir ev, araba, at ve yüksek bir maaş verilir. Ayrıca Hayreddin Karaman’ın TDV İslam Ansiklopedisi’nde aktardığına göre saraydan bir kız ile evlendirilmek istenir ise de kabul etmez. Afgani, İstanbul’da kısa bir süre içinde alimler, edipler ve siyasilerden bir çevre edinir. Abdülhamid’in isteği üzerine Şii-Sünni yakınlaşmasının yolları hakkında bir rapor hazırlar. Bu konuyla ilgili bir cemiyet kurup İslam coğrafyasında bu konu hakkında inisiyatif alabilecek 600 kişiye ayrı ayrı mektup yazar ve mektuplardan bazılarının geri dönüşleri olur. Böylece 1944 Kahire “Daru’l Takrib” çalışmalarının öncüsü olur. Ancak bu faaliyetlerinden rahatsız olan İngilizler padişaha baskı yapmaya başlarlar. Afgani’ye istibdat muhaliflerinden de üniversite gençlerinden de yoğun bir ilgi yönelmiştir. Bu sırada İran Şahı öldürülmüş ve bununla ilgili Afgani’nin parmağı olduğu ithamları Yıldız Sarayı’na ulaşmıştı. Bütün bu gelişmelerden sonra Padişah vehimlerinin etkisiyle onu Teşvikiye’deki evinde ev hapsine aldırır. Ve Cemaleddin Afgani 9 Mart 1897’de muhtevası tartışmalı şekilde vefat eder. Maçka mezarlığına gömülür ve 1944’te de CHP Hükümeti tarafından kemikleri Afganistan’a gönderilir. Ayetullah M. Mutahhari, 20. Yüzyılda İslami Hareketler adıyla Türkçeye çevrilen kitabında Cemaleddin Afgani’nin sahip olduğu perspektifi veya ıslahat programını şu beş madde ile özetlemektedir: 1. İstibdata karşıdır. 2. Kur’an ve Sünnet’e dönüşü savunur. 3. İçtihad keyfiyetini ön plana çıkartır. 4. Din kültürünü bid’at ve hurafelerden arındırmaya çalışır. 5. Sömürgecilerle mücadeleyi önceler. Dikkat edilecek olursa bu program 20. yüzyıldaki Menar, Sebilurreşad, Tercüman-ı Kur’an dergilerinin; İhvan-ı Müslimin’in, Cemat-i İslami’nin, Cezayir Ulemâ’il-Müslimin’in, Hizbu’t-Tahrir’in ve Şia’daki ûsuli çizginin de temel sistematiğidir. Islah çabaları içinde değerlendirebileceğimiz bu çevrelerin takip ettikleri program büyük ölçüde Afgani ve Urvetu’l Vuska çizgisinin devamı niteliğindedir. Öze dönüş ve yeniden inşa kaygısı taşıyan bu ekoller arasındaki temel benzerlik ve etkileşim yanında, bir de birikim, tecrübe ve özel şartlarla ilgili farklılıklardan kaynaklanan nüanslar ve tarz ayrılıkları söz konusu olabilmektedir. Urvetu’l Vuska, modern cahili sistemin bir aracı olarak tebliğ ve irtibat amacıyla çıkartılan İslami hareketlerin ilk örnek dergisidir. Bu dergi ile içtihadi bir çözümlemeye öncülük yapılmış ve bugünkü Müslümanları da ilgilendirecek bir şekilde kuşatıldığımız cahili sistem içinde sistemin bir aracının nasıl kullanılabileceği gösterilmiştir. Derginin finansmanı aynı inanca ve hedeflere sahip cemiyet tarafından karşılanmış, dağıtımı da büyük ölçüde yine bu irtibat ağı ile gerçekleştirilmiştir. Derginin mesajı, programı ve müfredatı bellidir. Bu konuyu Mutahhari beş madde de güzel özetlemiştir. Derginin İslami mesajını ayetleri gizlemeden yeterlilik içinde işleyecek bir yazı kadrosu vardır. Afgani’nin editörlüğünü yaptığı bu kadro içinde ortak istişari üretimi en fazla Abduh kaleme almıştır. Dolayısıyla sistem içi bu aracı kullanan Afgani ve arkadaşları gerek maddiyat gerek kadro itibariyle kendine yeter bir mekanizma kurmuşlardır. Bu tür cahili sistem içi araçların kullanımında Rasululah’ın (s) ilaf, eman, panayır vd. araçların kullanımında örnekliğini yaptığı gibi kimliksel uzlaşmaya, sığınmacılığa, yağcılığa veya Kur’ani ifadeyle müdahaneye yer verilmemiştir. Ve verilmemelidir. Aksi halde bu tür uygun araçlar bırakılmalıdır ki şartlar teslimiyete zorladığında da Urvetu’l Vuska Fransa’daki yayınını durdurmuştur. Afgani’nin öncülüğü, kuşatıldıkları şartları aşmak için ilmihallerini nass temelinde yenilemek ve değişen şartlar karşısında yeni mücadele imkânları üretmek konusunda Müslümanlara rehberlik oluşturmuştur. Ve dergi gibi sistem içi bir araç fıkhi ölçüleri belirlenerek kullanılmıştır. Bu araç sayesinde, kuşatılmış ve temasları kesilmiş olan ıslahat öncüleriyle ve İslami oluşumlarla heyecan uyandırıcı bir ilişki trafiği gerçekleştirilmiştir. Mısır ve Hindistan’da Urvetu’l Vuska yasaklanmış, üzerinde yakalatanlara ağır para ve hapis cezaları verilmiştir. Ama bütün bu engellemelere rağmen Urvetu’l Vuska cemiyeti, dergisini İslam coğrafyasının dört bir tarafına gerek posta yoluyla gerek özel kanallarla ulaştırmıştır. Ve yüzyılı aşkın bir zaman öncesinden Urvetu’l Vuska, küresel kapitalizmin hâkimiyeti altında bulunan bizlere ve Ortadoğu İntifadası’nı yükseltenlere hala inançta, muhakemede ve kararlılıkta bir örneklik oluşturmaktadır. Cemaleddin Afgani’yi telif eser vermediği için küçümseyenler de olmuştur. Ama tüm İslam coğrafyasını kuşatmaya başlayan Batılı yaşam tarzına, bakış açısına ve işgale karşı çöküş sürecini yaşayan İslam dünyasında bir direniş ve yeniden varoluş üretmek gerekirdi. Ve ümmetin ancak fıkheden ve ayakta kalan alim ve kanaat önderlerine ulaşarak ve bu insanların güçlerini birbiriyle irtibatlandırarak istişari ve içtihadi temelde bir cevap oluşturulabilirdi. Ayrıca fikri ve fiili alanda asırlardır niçin güç kaybettiğimiz teşhis edilmeliydi. Ki Afgani’ye göre bu gerilemenin sebepleri şunlardı: Saltanat, gayrimüslimlere üst mercilerde görev verilmesi, zındık ve batinilerin taarruzları, uydurma hadisçilik ve İsrailiyyat, eğitimdeki taklitçilik, Moğal-Haçlı istilası, ilim ve amelde İslam’dan uzaklaşma. Bu çöküş ve kuşatılmayı aşmak için metod anlayışımızı yenileyen bir ıslah projesi ortaya konulmalıydı. İşte Afgani’nin telif ettiği kitap, vahiy-vakıa irtibatından anlayabildiği kadarıyla ortaya koyduğu bu hedefin ve projenin şahitliği ve öncülüğü oldu. Ve bu doğrultuda açtığı çığırda Muhammed Abduh gibi irşad ettiği alimler, en az yazılmayan kitapları kadar önemliydi. Bunun yanında Urvetu’l Vuska perspektifi istişari temelde de üretilse, büyük ölçüde ona aitti. Hilafetle ilgili ve Mesihçiliğe Reddiye başlıklı kitapları müsadere edilmişti ve kayıptı. Ama Müslüman öncülere yazdığı yüzlerce mektubu 20. yüzyılın sonunda derlenebilmiştir O, Abduh’la birlikte çözülme sürecindeki ümmeti yeniden vahiyle buluşturup diriltebilmek için kaderciliğin ve Kur’an dışı kader anlayışının aykırılıklarını gösterip Müslümanlara fiili sorumluluklarını hatırlatmaya çalıştı. Müslümanlara, hurafelerin yanlışını gösterip, kesin delillere dayanan bilgi ve inanç yolunu anlatmaya çalıştı. Felsefik ve tasavvufi konularda da yorumlara ancak nassların zahiriyle bağdaşabilirliği oranında esneklik gösterdi. Onu Batı’ya cevap verirken karşıtlarından etkilenen bir modernist olarak değerlendirenler, “ıslah” ve “muslihun” kavramlarını idrak edemeyen cahiller ve laf cambazlığı yapmaya çalışan gelenekçilerdi ya da milliyetçi veya laik garp zedelerdi. Türkiye’de, İran’da ve Arap ülkelerinde milli dindarlık anlayışından arınamayanlar, onun Sünnet’e uygun olarak kavimlere kendi dilleriyle hitap etme çağrısını, milli/ulusal uyanışı ve duyguları teşvik ettiği şeklinde yorumlamaya çalıştılar. Oysa onun için temel bağ, kavmi veya seküler ulusçuluk değil, din ve din kardeşliği bağı idi. Ona göre Osmanlılar, Balkanları öncelemek yerine merkezlerini Hicaz’a taşısaydı veya Mekke ve Medine şehirlerini manevi merkez yapsaydı ve nass’a uygun bir uygulamayı gözetselerdi İslami Birlik (İttihad-ı İslam) sorunu zaten çözülürdü. O, artık gelinen gerçeklik içinde İslam coğrafyasının Osmanlı Hilafeti’ne bağlı ve birlikteliğin din esasına bağlandığı 10 eyalet ile birlikte oluşabileceğini söylüyordu. 19. yüzyılın sonunda birlikteliği sağlayacak gerçekçiliği o ancak böyle görüyordu. İttihad-ı İslam fikri için de bu uygulamanın gerçekçi olacağını belirtiyordu. Osmanlı yıkılırken başta II. Abdulhamid Han ve İttihad-ı Terakki Cemiyeti, Hilafet ve İslamcılık politikaları gütmüşlerdi. Ancak iktidarın merkeze alındığı bu yaklaşım ile, Afgani’nin ümmeti merkeze aldığı İttihad-ı İslam stratejisi arasında belirgin farklar vardı. İşte bu farkları Arnord Toynbee kendi kavramlaştırmasıyla “Pan-İslamizm’in Başarısızlığı” adlı makalesinde şöyle ortaya koyuyordu: “Osmanlı devletinin patronu Sultan Abdülhamid II (Saltanatı:1876-1909) Seyyid’in (Cemaleddin Afgani) idealini pratiğe aktarmaya uğraştı. Abdülhamid’in yaptığı: Türkiye’nin kalan gücünü Pan-İslâmizmin desteklenmesine harcamaktan ziyade, Türkiye’nin azalan gücünü çoğaltmak için Pan-İslâmizmden politik bir destek sağlamaktı. Böylelikle, Seyyid’in ideallerini çarpıtmıştır.” Yukarıda belirttiğimiz gibi tabii ki Afgani’nin de eksikleri ve zaafları vardır. Onları da kendi yaşadığı dönemin şartları ve birikimi içinde değerlendirmek gerekir. Ayrıca medresenin ve yönetimin vahyi ölçülerden uzaklaşarak yaşadığı yabancılaşma içinde Müslümanların itikadi, siyasi, idari, sosyal ve kültürel sorunlarını görüp de bu konuda vahiy temelli çözüm üretmeye ve Hz. Muhammed’in uygulamalarını kendi tarihi koşulları içinde yenilemeye çalışan bir ıslah öncüsünün, bir müçtehidin en büyük sıkıntısı niteliksel yalnızlığıdır. Tarihi şartların bütününe bugünden daha geniş bakabilme imkânımız var. Bu yaklaşım içinde Afgani’nin en büyük acısı ise, idrak ve anlayış birlikteliğini paylaşacak yetişmiş İslami şahsiyetlerin azlığı ve bir içtihad meclisi oluşturamamasıdır. İstişareye ehil İslami şahsiyetlerle yakın ve orta vadeli pratik sorunlarımız için istişare meclisleri oluşturabilmek, Cemaleddin Afgani gibi bizlerin de en büyük arzusu ve hedefi olmalıdır. Yetişmişliğimizin veya olgunluğumuzun ölçüsü, bu hedefi ne kadar gerçekleştirdiğimizle ilgilidir. hamza türkmen

12-24-2011, 14:11	#8
Kullanıcı Adı İntifada	Afgani'yi Karalama Kampanyasının Perde Arkası Afgani'ye çamur atan 'El-Mecelle' ve 'Et-Tedâmun' dergileri kime hizmet ediyordu? Ateşli propagandanın hikayesi... Afgani'yi yanlış tanıtmak için girişilen propaganda kampanyasına hizmet eden 'Eş-Şehîd Dergisi'nin bir makalesinde; "Amerikan Haberalma Teşkilatı CIA'nın kararıdır. Bu kararı, halkının mallarıyla, gazetecileri ve sahtekarları satın alan rejimler uygulayacaktır. Hedef, ünlü İslamî şahsiyet Cemaleddin Afgani'yi gözden düşürmek, aynı zamanda sembollerinden biri Afganî olan ve sürekli güçlenen İslami hareketleri baltalamaktır." Afgani'nin insanların gönüllerinde tüm samimiyetiyle yaşadığını bilmemize rağmen, İslam'a ve onun taşıyıcılarına kin kusan gerici rejimlerin, üstteki kampanyada nasıl rol aldıklarını açığa çıkarmak istiyoruz. Bu, söz konusu gerici rejimlerin zulme uğramış halklarına karşı işledikleri diğer çirkin suçlardan daha hafif değildir. İran'da İslam Devrimi'nin yapılmasından, İslami şuur ve uyanışın İslam ülkelerini sarmaya başlamasından sonra ucuz ve ahlaksız kalemler büyük İslam şahsiyeti Cemaleddin Afganî'ye dil uzatıp iftira etmeye başladılar. Böylelikle Şah Muhammed Rıza hükümeti, Afgani'ye çamur yağdıracak ve onu halkın gözünden düşürecek ama hepsinden çok İmam Humeyni'yi lekeleyecekti... Arapça yayınlanan 'El-Mecelle' ve 'Et-Tedâmun' dergileri, büyük İslâm düşünürü Afganî aleyhinde başlatılan kampanyayı yaymayı üstlendiler. Sultanların ve kralların uşağı olan yazarlar, Afganî'nin hayatını lekeleyecek her yalanı, iftirayı yazıyorlardı. Dergilerden birinin başlığı 'Mısır'da Şaibeli Bir İranlı' idi. Kuşkusuz derginin yazarı yazısına seçtiği başlıktan daha iğrençti. Diğer başlık ise 'El-Mecelle Afganî Dosyasını Açıyor' şeklindeydi. Bu ifade genelde mahkeme dosyaları için söylenir. Yazar bununla Müslüman okuyucusuna yazısının güçlülüğünü ifade etmeye çalışmıştı. Ama aslında okuyucuya, karanlık bir adamın mahkeme edildiği salona davet edildiğini hissettirmek istiyordu. Sanık Afganî ve düşünceleri, hayatıydı. Dolayısıyla daha işin başında söz konusu yazarın doğruluk ve güvenilirliğine olan inancımız kayboluyor. Yazarın samimi niyetli olmadığını yazısına uygun gördüğü başlıklardan anlıyoruz. Bu iki dergi Afganî'yi lekelemeye çalışıyorlar. Ancak, yegane kaynakları 1963'te Tahran Üniversitesi'nin yayınladığı bir kitapla bu tarihten sonra yayınlanan bazı yazılardır. Yani 'Vesikalar' kitabı. Kitap adından anlaşılacağı üzere Afganî hakkında vesikalar içeriyor. Ama gerçek şu ki; tüm bu belgeler iftiradan ibarettir. Dergi İngiliz ve Amerikan uşaklığı yapıyor, peki ya bu kitap kime hizmet ediyordu? Karalama niyeti ile yayınlanan bu kitap; 1- Kitabın yayın tarihi olan 1963 yılı bile söz konusu belgelerin düzmece olduğuna yeterli delildir. 1963 yılı İran'da İslâmi bir hareketlenmenin olduğu yıldır. O yıl İmam Humeyni'nin rehberliğinde 15 Haziran ayaklanması denilen büyük bir İslâmi hareket yapılmış; on beş bin şehit, on binlerce yaralı ve tutuklu verilmiştir. Bu hareket Müslüman İran halkının Şah rejimine karşı verdiği mücadeleler sözlüğüne İslâmi bir çizgi daha çekmiştir. Bu hareketlerin öncüsü olan Afganî idi. Bu çerçevede Şah Muhammed bu kitabı yayınlamaya ve Afgani ile İmam Humeyni'ye tarihe çamur bırakacak bir leke atmaya karar verdi. 2- Afgani hakkında gerek İranlılar gerekse Batılılar tarafından yazılanların hepsi bu 'Vesikalar' kitabının yayınından sonraki tarihe aittir. Ayrıca yazılanların tümü söz konusu kitaba dayanmaktadır. Burada insanın aklına kuşku giriyor, şöyle ki; 1963'ten önce bu belgeler neredeydi, neden bu tarihte yayınlıyorlar, neden bu yazarlar bu tarihten önce bu konuda yazmadılar, Afgani'ye tek bir kelime etmediler? Yoksa birileri tarafından emir mi bekliyorlardı? Niçin kaynak hep aynı kitap 'Vesikalar'? Afgani'nin kendi yazılarına yahut hakkında başka yazarlara niçin ağırlık verilmiyor? Öyleyse bu bir komplodur. O'nu ve O'nun gibi İslam davası uğruna yaşayanları karalamak isteyene Batıcı, İranlı kadroların çirkin iftiralarıdır. Tüm dergilerin ve kampanyalara dahil olan yazıların dayandığı sahte kaynak kimlerin elinden kimlerin ellerine sunuluyor. Bunu iyi bilmek ve öyle konuşmak lazım. Mazallaah, âlimin eti zehirlidir, yiyeni de zehirler, yedireni de... Bunları niye mi söylüyorum; biz biliyoruz da siz de bilin ve zehirlenmeyin, zehirlemeyin diye... 'Bulutlar ne kadar yoğun olursa olsun güneşe zarar veremezler!'

12-24-2011, 14:14	#9
Kullanıcı Adı İntifada	Urvetü'l-Vuska'dan Sırat-ı Müstakime Denilebilir ki İslam dünyası 18. yüzyılda açıkça kendini gösteren ve devam edegelen Batı tehdidine, İslam tarihinin hiç bir döneminde bu denli muhatap olmamıştı. Elbette bunun bir çok sebepleri bulunmaktadır. İslam dünyası özellikle Hicri 4. yüzyıldan sonra düşünce ve pratikte taklit aşamasına girmeye başlamış; toplum, nüfuz alanı genişleyen bir hurafe ve bidatler yığını ile karşı karşıya kalmış; İslam düşüncesinin Kur'ani saflığı zedelenmiştir. Bir takım ıslahatçı ve müceddid müslüman şahsiyetlerin, toplumu, içine düştüğü bu taklit ve donukluktan kurtarmaya, hurafe ve bidatlerden arındırmaya ve saf İslam düşüncesine döndürmeye çalışmalarına rağmen; tüm bu hastalıklarla maluliyet daha bir yoğunluk kazanarak modern zamanlara kadar varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Tüm bunların, uzun vadede İslam ülkelerinin siyasal ve nizami yapılarını da dejenere etmeye başlamasıyla artık her alanda bütünüyle bir çöküş duyulmaya başlanmıştır. İşte tüm bunlar, Malik b. Nebi'nin ifadesiyle "sömürgeleşmeye müsait olma" durumudur. Öte yandan Batı dünyası, rönesans ve reform hareketleri yaşamış, fikri, ilmi, kültürel ve teknolojik bir çok değişiklikler geçirmiştir. Aynı zamanda büyük bir sanayi devrimi gerçekleştiren Batı, İslam dünyası ile kendisi arasında maddi bakımdan büyük mesafeler açmıştır. Tüm bu güçleri arkasına alan Batı, 18. yüzyıldan itibaren İslam dünyasını ve diğer halkları şiddetli bir sömürge tehdidiyle karşı karşıya bıraktı. 1757'de Bengal İngiliz hakimiyetine geçti. 1798'de Napolyon Mısır'ı işgal etti. Fransızlar, Cezayir'i 1830'da işgal etti. 1841'de İngilizler Şam'a ayak bastılar. 1852'de Hint-Pakistan alt kıtası İngiliz himayesine girdi ve ilk defa Hindistan'da Batılı kanunlar müslümanlara tatbik edildi. Batı, Osmanlı Devletini tamamen etkisiz hale getirerek İslam coğrafyasının tümünü ele geçirme ve sömürgeleştirme planlarına devam ediyordu. Gerek iç, gerekse dış, tüm bu şatlar altında Cemaleddin Afgani (1839-1897) bir yanda, İslami ıslahat ve tecdid hareketinin bayrağını yeniden dalgalandırırken, bir yandan da o bitmez tükenmez enerjisiyle ülkeden ülkeye dolaşıp sömürgeleşmeye karşı aydınları ve halkları uyandırmaya ve mücadele etmeye çağırıyordu. Bu paralelde o, İslami basının, daha doğrusu İslami dergiciliğin de öncüsü konumundadır. Biz burada genel hatlarıyla Afgani'nin çıkardığı Urvetü'l-Vuska adlı dergi ile başlayarak onun etkileri ile oluşan o dönemin İslami dergilerini ve kısa da olsa Türkiye'de çıkan diğer İslami dergileri tanıtmaya çalışacağız. Urvetü'I-Vuska Emperyalizme karşı tüm gücüyle mücadele veren Cemaleddin Afgani, 1879 yılında İngilizler tarafından tehlikeli görülerek Mısır'dan bir gemiye bindirilmiş ve Bombay'a getirilmişti. Urabi direnişi başladığı sıralarda Afgani'nin bağlantılarının, direnen Mısır halkına destek olmasından korkan İngilizler, Bombay'da onu daha sıkı kontrol etmeye başladılar. Daha sonra o, Bombay'dan Kalküta'ya nakledildi. Mısır'daki hareketin başarısızlıkla sonuçlandığı ve İngilizler'in Mısır topraklarını işgale başladıkları haberi Afgani'ye ulaştığında kafasındaki büyük projeyi uygulamaya geçirmeye başladı. "el-Urvetü'l-Vuska" adında, sonraları İslam dünyasının ileri gelenlerinden Çoğunun katılacağı uluslararası gizli bir İslami teşkilat kurdu.(1) Teşkilat, adını "Tağut'u inkar edip Allah'a inanan kimse kopmak bilmeyen sağlam bir kulpa (el-Urvetü'I-Vuska) sarılmıştır." (Bakara, 256) mealindeki ayetten alıyordu, 1882 yılı civarında, Afgani faaliyetlerini sürdürebilmek amacıyla zorunlu olarak Paris'i merkez seçti. Talebesi ve dostu Muhammed Abduh (1845-1905) ise, İngilizler'e karşı direnişe geçen Urabi Paşa'yı desteklemek ve bu harekete katılmak suçundan tutuklandı ve üç yıl sürgüne mahkum edildi. Bu yüzden Beyrut'a oradan da Paris'e gitti. Burada Cemaleddin Afgani ile buluştu ve "el-Urvetü'l-Vuska" teşkilatının Başkan Yardımcılığı'nı üstlendi. Afgani Abduh'un da katılımı ile birlikte burada el-Urvetü'l-Vuska adlı dergiyi çıkarmaya karar verdi ve Baş Yazarlığa Abduh getirildi. (2) Arapça olan el-Urvetü'l-Vuska 'nın ilk sayısı 13 Mart 1884 tarihinde yayınlandı ve yayını 18 sayı sürdü. Onun son sayısı aynı yılın 26 Eylül'ünde yayınlanmıştır. Dergi İslam ülkelerine bedava gönderiliyordu. Her sayının ilk sayfasında "Tüm Doğu ülkelerine ücretsiz gönderilir. Durumu iyi olanlar için posta ücreti yıllık 5 Frank olarak tesbit edilmiştir." ifadeleri yer almaktaydı. Dergiyi ekonomik yönden "El-Urvetü'l-Vuska" teşkilatı finanse etmekteydi. (3) el-Urvetü'l-Vuska 'nın bütün yazılarının Abduh'un kaleminden çıktığı yazılmıştır; çünkü o yazılarda has Arapça kullanılmıştır. Oysa Seyyid'in yazılarının çoğunun üslubundan, onların yazarının Arap olmadığı anlaşılmaktadır. Fakat bu dergi konusunda önemli olan, yazı üslubu değil, makalelerin içeriğidir. Bu konuda çoğu makalenin içeriğinin Afgani'nin düşüncesinden sızdığından kuşku yoktur. Çünkü el-Urvetü'l-Vuska 'nın İngiliz sömürü siyaseti karşısındaki devrimci tavır ve tutumları, barışçıları eleştirmesi, Abduh'un düşünce tarzından çok Afgani'nin düşüncesiyle uyum taşımaktadır. Afgani'nin üslubu, hayatı boyunca müslümanların devrimci duygularını uyandırmak olmuştur. Oysa Abduh, daha çok aşamalı ıslah, eğitim, tartışma ve ikna yoluyla siyasal hedeflerine ulaşmak istiyordu. (4) Dergide birçok konular işlenmekle birlikte bunların en önemlileri şöyle sıralanabilir: 1. Sömürgeci Avrupa Devletlerine, Özellikle İngiltere'ye Karşı Direnmek: Dergi, sömürgecilerin Hindistan, Mısır vd. kolonilerde İşledikleri suçları dile getirerek müslümanlarda onlara karşı bir öfkenin ve düşmanlığın doğmasına çalışır. Onları İslam sancağını yükseltmek için çalışmaya çağırır.(5) İngiliz sömürüsü Asya'da büyük hedeflere ulaşmış, Herat Savaşı'nda İran'ın yenilmesinin (1856), Hindistan karışıklığının sonuçsuzluğunun (1857) ve Mısır'ın işgalinin (1882) etkisiyle İngiltere, müslüman kitlelerin gözünde yenilmez bir güç gibi görünmeye başlamıştı. Cemaleddin Afgani, müslümanlar kendilerini İngiliz sömürüsü karşısındaki çaresizlik duygusundan kurtarıncaya dek, onlardan yabancı sömürücülere ve "baskıcı zalim" emirlere karşı savaşa tutuşmalarının beklenemeyeceğini biliyordu. Bu yüzden dergi vasıtasıyla, müslümanları İngiltere'yle savaşma konusunda cesaretlendirmeye ve müslümanlar birlik içinde ve hazırlıklı olurlarsa İngiltere'yi yayılmacılıktan ve baskıcılıktan alıkoyabileceklerini göstermeye çalışmaktaydı. (6) Nitekim o "Bir Efsane" adlı yazısında İngiltere'yi büyük bir tapınağa benzeterek şöyle söyler; "...İngiltere de işte böyle bir tapınaktır. Siyasetin karanlıklarından korkan zavallılar ona sığınırlar. Amaçlarına vehmettikleri hayallerle ulaşırlar. Nice kararsız ve zayıf insanlar bu tapınağın duvarları arasında helak olmuştur. Ancak ben, umutsuzluğun ve ölüm isteğinin oraya sağlam güçler taşıyacağı kanısındayım. İşte o zaman bu tapınakta umutsuzların cesur haykırışları yükselecek ve duvarlar çökerek büyük tılsım bozulacaktır."(7) 2. İslam Birliği (Panislamizm):İslam dünyasında milliyetçilik ve ırkçılık rüzgarları estirmeye çalışan Batı, bu düşüncelerle, emperyalist emellerini gerçekleştirmeyi amaçlıyordu. İşte bu dönemde Afgani, dergide ırkçılığı ve milliyetçiliği şiddetle eleştirerek tüm müslümanların kardeş olduklarını ve birlikte bir dayanışma içinde hareket etmeleri gerektiğini savunuyor ve böyle bir amacı gerçekleştirmek istiyordu. Ona göre "soy ve sopun insana verebileceği imtiyaz ve övünmenin seri ölçüye göre hiç bir değeri yoktur. Şeri bağ dışında kalan her türlü bağlılık şeriatı koyan tarafından yerilmiştir." (8) Öyleyse esas olan ümmet olma bilincidir. Bu yüzden "Peygamberin diliyle şereflendirilen alimler, kendilerine bırakılan veraset hakkı için, dini bağlılıkları yeniden kurmak, ayrılıkları ortadan kaldırarak dinin emrettiği birliği ve ahengi sağlamak" zorundadırlar. "Hatta her cami, her medrese birliği meydana getirmeğe hazır birer okul olmalı; her biri aynı amacı güden büyük bir kurumun ayrı halkaları durumuna gelmelidir." Varlığımızı devam ettirebilmenin bir yolu da "yakınındakilere birlik elini uzatmak, uzakta bulunanları, davetçiler göndererek birlik sınırı içine almak, dine, millete faydalı olacak işlere yine el birliği ile girişmekle mümkündür." (9) 3. Müslümanların Geri Kalmışlığının Nedenleri: Dergi ya da Afgani, darma dağınık olmuş ve felakete düşmüş İslam ümmetine çarelerin bulunması ve bu durumdan kurtarılması için, öncelikle, tıpkı bir hastayı inceler gibi, o ümmetin daha önce bünyesine aldığı mikrop ve yaraların araştırılması ve incelenmesi gerektiğini söyler. (10) Dergide işlenen teze göre, nasıl ümmetin ortaya çıkış sebebi, yükselmesini sağlayan etken din ise, düşüşü ve ortadan yok oluşu, şüphesiz dinîn esaslarını bırakması, arkaya atması ve aslında olmayan bidatleri yerine geçirmesi dolayısıyladır. Bu da ilahi mesajın evrak okur gibi okunmasından kaynaklanmaktadır. (11) Aslında İslam ümmeti ilk zamanlarda oldukça başarılı ve büyük zaferler kazanmış durumdaydı. Daha sonra ise ortaya çıkan din dışı unsurlar -ki bunlar din kisvesi altında İslam'a sokuluyordu- müslüman zihinlerde bulanıklıklara ve gerçeği açıklamada sakatlıklara ve kırılmalara yol açtı. Bu sahih anlayışın ve sahih gerçeği kavrayışın bulandırılması kelam, tasavvuf ve felsefenin belirli kolları ve akımlarıyla yapıldığı gibi hadisler yoluyla da yapılmıştır. (12) Tüm bunlardan sonra yapılması gereken şey, "ümmetin dini esaslara geri dönmesi, hükümlerini başlangıçta olduğu gibi alması ve yeterince konuşarak kamuoyuna, doğru yolu göstermesidir," İşte bu şekilde ilk dönemde olduğu gibi, insanlar nefislerini arındıracak, ahlaklarını düzeltecek ve yeniden toplumsal dinamizm gerçekleşecektir. Çünkü zaten Kur'an'ın ilkelerini yaşayan bir toplumun zillet içerisinde yaşaması mümkün değildir.(13) Onun için Afgani, derginin bir sayısında şöyle seslenir: "Ey okuyucu! Bidatlardan uzak hakiki dini esasların şu cansız ümmete yeniden hayat vereceğini, ondaki dağınıklıkları giderip birlik sağlayacağını, faziletler için fertlerini harekete geçireceğini, kültür alanını genişleteceğini ve medeniyetin amacına götüreceğini söyleyen sözlerime şaşıyor musun? Eğer öyleyse, ben sana daha çok şaşıyorum..."(14) el-Urvetü'l-Vuska Teşkilatı'nın ileri gelen üyeleri Batılılar tarafından gayet iyi biliniyor ve tanınıyorlardı. Ayrıca onların faaliyetlerini de yakından takip etmek istiyorlardı. Çünkü sömürgeciliğin zirvesini yaşadığı o günlerde bu teşkilat ve bu teşkilatın faaliyetleri, kendilerine karşı gerçek bir direniş bayrağı oluşturmaktaydı. İşte bu çerçevede daha derginin kuruluş çalışmaları yürütülürken bazı Fransız gazetelerinin muhabirleri bunu duymuş ve gazetelerinde "belli belirsiz bir şeyler yazmışlardı." Büyük İngiliz gazeteleri de bunu görür görmez harekete geçmiş; hükümetlerini "böyle bir derginin İngiliz siyaseti üzerinde ne tür etkiler uyandıracağı hususunda sürekli uyarmaya" başlamışlardı.(15) Sömürgeci güçler, dergi yayılmaya başladıktan ve tesirlerini gösterdikten sonra bir takım sorunlar ve engellemeler çıkarmaya başladılar. Fakat Paris'te basılmasına engel olamıyorlardı. Başka yollar bulmaya çalıştılar. Kolonilere girişini yasaklayarak okuyucularına baskı yaptılar. Hindistan'ın İngiliz hükümetinin yayınladığı kanun gereği "üzerinde el-Urvetü'l-Vuska'nın bir sayısı bulunan kimse iki yıl hapis ve 100 Sterlin para cezasına çarptırılıyordu." Aynı şekilde İngilizler Mısır Bakanlar Kurulu'nu da derginin Mısır'a girişini yasaklamaya ve "üzerinde bir sayısı bulunanı 5 Cüneyh'ten 25 Cüneyh'e kadar para cezası ödemeye varan" bir yasanın çıkarılmasına zorladılar. Nihayet dergi yayınını durdurmak zorunda kaldı (Eylül 1884). (16) Fakat onun etkileri, tüm İslam dünyasında büyük yankılar uyandırdı. Dergi gerek emperyalizme karşı birlik halinde mücadele konusunda, gerekse de müslümanları bu durumlara düşüren gayri sahih din anlayışını düzeltmede büyük tesirler göstermiştir. Ve onların başlattığı bu ilk dergicilik hareketi çeşitli bölge ve ülkelerde devamını bulmuş ve bugüne kadar bu süreklilik varlığını korumuştur. El-Menar Cemaleddin Afgani ile Muhammet: Abduh'un çıkartmış oldukları el-Urvetü'l-Vuska dergisinin büyük ölçüde etkisinde ve bu paralelde basın ve dergicilik olayını sürdüren en önemli şahsiyetlerden biri kuşkusuz Reşid Rıza'dır. Reşid Rıza, Suriye'de dünyaya gelmiş; ülkesinin okullarında takip edilen eğitim metodları doğrultusunda İslami eğitimini tamamladıktan sonra, dini ve edebi çalışmalara yönelmişti. Başlangıçta kendini tasavvufa vermişti. (17) 1893 yılında -o zamanda 28 yaşındaydı- düşüncesinde ve hayatında büyük bir değişim meydana geldi. Babasının dosyalan arasında el-Urvetü'l-Vuska dergisinin sayılarını bulmuş, dikkatle incelemiş ve zihninde büyük bir inkılap meydana gelmişti. el-Urvetü'l-Vuska'dan şunu öğrenmişti ki İslam sadece ruhani ve uhrevi bir din değildir. O ruhani ve cismani bir dindir; tıpkı dünyevi ve uhrevi bir din olduğu gibi. Artık o bu dinin, insanı hak ile yeryüzünü yönetmeye çağırdığını ve ilettiğini yakinen kavramıştı. Kendisi bu dergi sayesinde nasıl bir düşünsel inkılap yaşadığını tekrar tekrar vurgulamıştır. (18) Reşid Rıza 1897 yılında Mısır'a göç etti. Halkına ve dinine hizmet etme idealini taşıyan Reşid Rıza, Suriye'deki şartların gerçekleştirmesine izin vermediği bu amacını Mısır'da gerçekleştirebileceğini umuyordu. Reşid Rıza Kahire'ye varır varmaz Muhammed Abduh ile temas kurdu. Kendi deyimiyle üstadı bir gölge gibi izledi. 1898 Martında el-Menar dergisini kurdu. Dergi İslam'ın ruhuna yabancı adet ve uygulamaları eleştirmeyi, dini inançlara sonradan sokulmuş yeniliklerin yanlışlıklarını ortaya koymayı, ayrıca eğitim metodları ve ders kitaplarının yeniden düzenlenerek iyileştirilmesini ve öğrenime karşı istek uyandırmayı amaçlamaktadır. (19) Genel olarak el-Menar dergisinde işlenen konular, el-Uvrvetü'l-Vuska'da işlenen konu ve düşüncelerle uyum içindedir. (20) Sırat-ı Müstakim (Sebilürreşad) 1839'da Tanzimat Fermanı'nın ilanını takip eden yıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nu siyasi, askeri ve iktisadi bakımdan ayakta tutabilmek üzere Osmanlı aydınları arasında Osmanlıcılık, İslamcılık ve Medeniyetçilik gibi belli başlı üç ideolojik cereyan yaygınlık kazanmaya başlar. Bilhassa 1908'de II. Meşrutiyetin ilanından sonraki yıllarda biraz da siyasi ortamın müsait oluşundan dolayı Türkçülük cereyanının katılmasıyla söz konusu ideolojik faaliyetlerin daha da yaygınlık kazandıkları görülmektedir. (21) Fakat İslamcılık cereyanı II. Meşrutiyet'in düşüncesine hakim siyasal ve ideolojik akımların muhakkak ki en tesirlisi ve kuvvetlisi olmuştur. (22) Bu akımın ortaya çıkışında hiç şüphesiz Cemaleddin Afgani'nin ve ortaya attığı fikirlerin büyük payı olmuştur. Nitekim o iki kez İstanbul'a gelmiş (birinci geliş 1870, ikinci gelişi 1890'lı yıllara rastlar) Osmanlı aydınları ve uleması arasında büyük tesirler icra etmiştir. Bunu, Mehmet Akif Ersoy'un anlattığı şu olaydan çıkarabiliriz: Cemaleddin Afgani'den Daru'l-Fünun'un açılacağı gün bir konferans vermesi istenir. O gün Afgani'yi dinlemek üzere İstanbul'un mülki amirleri, alimleri ve diğer seçkinleri olduğu gibi salona toplanırlar. Şeyhülislam da dinleyiciler arasındadır. Fakat Afgani'yi çekemeyen Şeyhülislam ona iftirada bulunur ve bütün cami imamlarını onun üzerine saldırtmaya çalışır. Bu olaylardan sonra Afgani'yi destekleyenler ve Şeyhulislam'ı destekleyenler olmak üzere gazete sütunlarında yazılar çıkmaya başlar. Basın ikiye ayrılmıştır. (23) İşte Afgani bu kadar tesir ve nüfuz sahibiydi. Afgani'nin etkisinde gelişen bu İslamcılık akımını sadece siyasi anlamda anlamamak gerekir. Aynı zamanda bu akım el-Urvelü'l-Vuska'da çerçevesi belirlenmiş olduğu şekilde müslümanları hurafe ve bidatlerden arındırmak, ıslah etmek ve müslümanları taklitçilik bağlarından kurtarmak şeklinde de anlaşılmalıdır. İşte bu çok yönlü islamcılık anlayışı Türkiye'de daha çok Sırat-ı Müstakim çevresince temsil edilmeye çalışılmıştır. (24) Zaten İslamcılık, İttihad-ı İslam adı altında 1870 yılından itibaren (Afgani'nin İstanbul'a ilk geliş tarihidir bu) Osmanlı Devleti'nin hakim siyasi düşüncesi olmakla beraber, bir fikir hareketi olarak, çok yönlü bir biçimde ortaya çıkışı II. Meşrutiyet sonrasında Sırat-ı Müstakim'in yayınlanmasıyla başlatılmaktadır. (25) Sırat-ı Müstakim yayın hayatına 14 Ağustos 1908'de başlar. Müessisleri, Ebu'l-Ula Zeynelabidin ile Eşref Edip'tir. Dergi, adını Şura/52'deki "Kuşkusuz sen doğru yola (Sırat-ı Müstakim) götürüyorsun" mealindeki ayetten almaktadır. İlk sayıdaki girişte, derginin çıkış amacının İslam'a hizmet etmek, müslümanlara sağlam bir metodu tavsiye edip İslam aleyhine yapılan saldırı ve iftiralara cevap vermek olduğu ifade edilmektedir. Dergi, oldukça geniş bir yazar kadrosuna sahiptir. Bunlardan bazıları şunlardır: Manastırlı İsmail Hakkı, Bereketzade İsmail Hakkı, Ahmet Naim, Mehmet Akif, Eşref Edip, Bursa Mebusu Tahir Bey, Kazanlı Halim Sabit, Ahmed Hamdi (Aksekili). Ayrıca Türkiye dışındaki bir çok yazardan da çeviriler yapılmıştır. Mesela Mehmet Akif, Ferid Vecdi'den "Müslüman Kadını", "Müslümanlıkta Medeniyet" gibi eserleri, Muhammed Abduh'tan makaleler ve el-Menar dergisinden de bir çok yazı çevirmiştir. Dergi 1911 yılında örfi idare tarafından "şahsiyyata müteallik ve heyecanamiz makalat neşredildiğinden" dolayı süresiz kapatma kararına maruz kalmış, fakat daha sonra bu yasak kaldırılmıştır. (26) 1912 yılına kadar 182 sayı sürmüş, bilahare yayınlanan bu sayılar 7 cilt haline getirilmiştir. 8 Mart 1912'de 183. sayı Sebülürreşad adıyla yayın hayatına devam etmiştir. Mesul Müdür Eşref Edip Bey'dir. Sebilürreşad, 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgali üzerine Kastamonu'ya taşındı. Burada 3 nüsha çıktıktan sonra 13 Ocak 1921 tarihinde Ankara'ya gelerek neşriyatını sürdürdü. Ekim 1921'de Kayseri'ye nakledildi. Böylece Sebilürreşad Kastamonu ve Ankara'dan sonra Kayseri'de çıkmaya başladı. Sakarya Zaferi'nden sonra tekrar Ankara'ya taşındı. Bir süre burada yayın hayatını sürdürdü. Mayıs 1923'te tekrar İstanbul'a dönerek yayınına devam etti.(27) Derginin bu şekilde şehirden şehire dolaşması Milli Mücadele yıllarının getirdiği zorluklardan kaynaklanıyordu. M. Akif, gerekli ve uygun gördüğü şehirlere hareket ediyor ve dergiyi halkın bilinçlenmesi ve cihada teşvik için hizmet ettiriyordu. Nitekim, Anadolu Harekatı Milliyesi genişleyerek Ankara'da toplanmaya başlayınca üstad: "Artık burada duracak zaman değildir, gidip çalışmak lazım. Bizim tarafımızdan halkı tenvire ihtiyaç varmış. Çağırıyorlar. Mutlaka gitmeliyiz. Ben yarın Ankara'ya hareket ediyorum. Hiç kimsenin haberi olmasın. Sen de idarehanenin işlerini derle topla. Sebilürreşad klişesini al, arkamdan gel." diye Eşref Edip'le sözleşmiş ve Ankara'ya hareket etmişti. (28) Dergi 5 Mart 1925'te yayınına süresiz ara vermek zorunda kaldı. Bu mecburiyet tam 22 yıl devam etti. Sebilürreşad 22 yıl aradan sonra, Türkiye'deki siyasi baskının yumuşaması ve umumi istek üzerine yeniden çıkarılmaya başlanmış, bu sefer yeni harflerle Mayıs 1948'de çıkarılmaya başlanmıştır. Bu tarihten itibaren kesintisiz Mart 1965 tarihine kadar yayınını devam ettirmiştir. Böylece 359 sayı da 15 ciltte toplanmıştır. Ancak 1947'den sonraki sayılarında ilk dönemdeki kaliteye ulaşılamamıştır. Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad dergilerinde yayınlanan yazıların konu başlıklarını şöyle sıralayabiliriz: 1. Tefsir-i Şerif; 2. Hadis-i Şerif; 3. Sosyal Bahisler; 4. Felsefe; 5. Fıkıh ve Fetva; 6. Edebiyat; 7. Tarih; 8. Talim ve Terbiye: 9. Hutbe ve Mevaiz; 10. Siyasat; 11. İslam Kavimlerinin Hayatları; 12. Mektuplar; 13. Matbuat; 14. Şuunat... Mecmualarda her konu, belli başlıklar altında ve uzmanlarınca yazılmıştır. (29) Şunu da belirtmek gerekir ki, derginin yazar kadrosunun zihni ve fikri yapısı homojen bir nitelik taşımamaktadır. Bazı yazarlarda gelenekçi öğeler, bazı yazarlarda ise modernist öğeler daha fazla göze çarparken, bazılarında da ıslahatçı yön ağır basmaktadır. Ama ıslahatçı özellik derginin geneline hakim durumdadır. Yine derginin bazı yazarları, genelin "İttihad-ı İslam" ve ümmetçi yaklaşımına rağmen "milliyetçi ve Türkçü" bir yapı arzetmektedirler. Nitekim ilk kuruluşundan itibaren Sırat-ı Müstakimde yazan Akçuraoğlu Yusuf 1911 yılında Türk Yurdu mecmuasını kurmuş ve "milliyetçi-Türkçü" bir politika izlemiştir. Yine Sırat-ı Müstakim yazarlarından Ağaoğlu Ahmed de ilk kuruluşundan itibaren Sırat-ı Müstakim'de yazmış olmasına rağmen Türk Yurdu dergisine geçmiş ve orada yazılarını yayınlamayı sürdürmüştür. (30) Dergi, genel olarak, Urvetü'l-Vuska hareketi çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmüş olmasına rağmen biz burada onun ortaya koymak istediği düşünce ve mücadeleleri genel hatları ile şöylece sıralamak istiyoruz: 1. Yeniden Asıl Kaynağa Dönmek: Derginin işlediği en temel konulardan biri, tarihi süreç içerisinde müslümanların İslam diye İslam olmayan düşünce ve eğilimlere sahip çıkmaları konusudur. Dergiye göre müslümanlar gerek inançlarında, gerekse pratiklerinde bir takım hurafe ve bidatlara saplanmışlardır. Bu nedenle, bunlardan kurtulmak için kişinin "amal ve akaidini Kitabullah ve sünnet-i resulden başka bir mahaldan ahz ve telakki" etmemesi gerekir. "Bugün erbab-ı şeriatın yapacağı iş, dini asr-ı saadetteki şekline avdet etmek, müslümanlığı o safvetiyle, o nezahetiyle muhafaza eylemek"tir. (31) Ayrıca dergiye göre, İslam dünyasının bugünkü durumlara düşmesi sahih bir İslam anlayışına sahip olmamasından dolayıdır. Nitekim "Milleti İslamiye, şeriatı, saffet-i saliyesi ile muhafaza ettikçe hem dini, hem dünyası mamur imiş; o safveti böyle bir sürü bidatle bulaştırınca hüsrandan hüsrana düşmüş"tür. (32) 2. İçtihad Fikri: Şartlar sürekli değişmektedir. Bu değişen şartlar karşısında yüzlerce yıl öncesinin şartlan çerçevesinde ortaya konulmuş fetvalara tabi olmak söz konusu olamaz. İçtihad kapısı sürekli açıktır ve daha öncekilerin yaptıkları gibi Kur'an ve sünnete müracaatla günün meselelerine çözümler bulmalı ve çareler üretilmelidir. Nitekim M. Akif bu düşünceyi şu mısralarıyla ifade eder: "Yedi yüz yıllık eserlerle bu dinin hala, / İhtiyacatını kabil mi telafi? Asla! / Doğrudan doğruya Kur'an'dan alıp / ilhamı, Asrın idrakine söyletmeliyiz / İslam'ı." (33) 3. Emperyalizme karşı mücadele ve İslam birliği siyaseti. 4. Hükümete karsı vatandaşın haklarının yeniden tesbit edilmesi meselesi: Bu çerçevede dergide. İslam'ın idare biçiminin 'şura' esasına dayanması; hürriyet, eşitlik, adalet gibi çokça ihlal edilen temel hakların gözetilmesi gerektiği fikri işlenmiştir. Buradan kalkılarak dergide meşruti yönetimin İslami bir yönetim olduğu, bunun zaten İslam'da da var olduğu ileri sürülmüş; (34) "Kanun-i Esasi"nin şeriata müstenid olduğu, bundan başkasının zaten mümkün olamayacağı savunulmuştur. (35) 5. Eğitim-öğretimin ıslahı ve cehaletle, bilgisizlikle ve taklitle mücadele: Bu konularla ilgili dergide bir çok yazı vardır. Dergide mevcut eğitim anlayışı eleştirilir ve artık bunun İslam ümmetini ayağa kaldırmada bir fonksiyon icra edemediği üzerinde durulur. Felsefi düşüncenin yeniden canlandırılması, bu konu çerçevesinde önemli bir yer tutar. M. Akif şöyle seslenmektedir: Medresen var mı senin bence o / çoktan yürüdü; Hadi göster bakayım şimdi de / ibn Rüşd'ü. ibn Sina neye yok, nerde Gazali, / görelim. Hani Seyyid gibi, Razi gibi / üç-beş alim. / En büyük fazılınız bunların / arasından, Belki on şerhe bakıp bir kuru / mana çıkaran. Diğer Dergiler Aslında Urvetü'l-Vuska hareketi çerçevesinde gelişen akım, Türkiye'de sadece Sırat-ı Müstakim (Sebilürreşad) dergisiyle sınırlı kalmamış; bir takım farklılıklarla da olsa İslam Mecmuası, Beyanu'l-Hak ve Volkan gibi yayınlarda da değişik tonlarda kendini tezahür ettirmiştir. Bunların içinde el-Urvetü'l-Vuska'ya en yakın olanın İslam Mecmuası olduğu söylenebilir. Dergi 1918'de, "Şian: Dinli bir hayat, hayatlı bir din" alt başlığı ile çıkmaya başlamıştır. Daha önce Sırat-ı Müstakim'de yazan Musa Kazım, Mehmed Şemseddin Günaltay, Halim Sabit gibi önemli bazı yazarlar da bu dergiye geçerek Sırat-ı Müstakim - Türk Yurdu arasında kendilerine bir yer bulmaya çalıştılar. (36) Dergide Ziya Gökalp'in de din, ahlak, eğitim gibi konular üzerine sosyolojik değerlendirmeleri bulunmaktadır. Islahat, siyaset, içtihad gibi konuların yanı sıra dergi, iktisadi sorunlarla da ilgilenmekte, gündemine almaktadır. Nitekim Ahmet Muhiddin'in "Milli İktisat" ile ilgili görüşleri de bu dergide yer alır. Yabancı sermayeye karşı "milli sermaye" İslam Mecmuası'nın işlediği temel konulardan biridir. (37) Beyanüİ-Hak, 1908-1912 yıllan arasında 182 sayı çıkar. Mütareke döneminde Şeyhülislam da olan Tokat Mebusu Mustafa Sabri'nin yayımladığı dergi, Cemiyet-i İlmiye-i İslamiye'nin yayın organıdır. Dini konuların yanı sıra, güncel, siyasal ve toplumsal konulara da eğilen derginin geniş bir yazı kadrosu vardır. Ticaret, şirket vb. konular burada işlenen konular arasındadır. Aynı yıllarda Sada-yı Hak geleneksel İslamcılığı savunur. Ceride-i İlmiye üst düzeyde medrese ilmini yayar. Mahfil ise İslam'a tasavvuf açısından yaklaşır. (38) Volkan da, 11 Aralık 1908-20 Nisan 1909 tarihleri arasında Derviş Vahdeti'nin günlük olarak çıkartmış bulunduğu bir gazetedir. Burada da, her türden konular işlenmiş bulunmaktadır. Fakat ağırlıklı konular siyasal ve toplumsal konulardır. Ziyaüddin, Said-i Nursi, Hasan Tahsin, Mehmet Emin Hayreti gibi şahsiyetlerin birçok yazıları bulunmaktadır. Notlar: 1- Cemaleddin Afgani, Urvetü'l-Vuska, (Seyyid Hadi Hüsrevşahi'nin yazdığı Giriş'ten), Terc: İbrahim Aydın, İstanbul, 1987, Bir Yay., s. 21-22. 2- Muhammed Ammara, Müslimun Süvvar, (Beyrut, 1987), s. 443. 3- C. Afgani, a. g. e., s. 27. 4- Hamid İnayet. Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, (Terc: Hicabi Kırlangıç, İstanbul, 1991), s. 117-118. 5- C. Afgani, a. g. e., s. 30. 6- Hamid İnayet, a. g. e., s. 118. 7- C. Afgani, a g. e., s. 369. 8- C. Afgani, a. g. e., s. 83. 9- C. Afgani, a-g. e., s. 117-118. 10- C. Afgani. a. g. e., s. 90-91. 11- C. Afgani. a. g. E., s. 98. 12- C. Afgani, a. g. e., s. 108409. 13- C. Afgani, a. g. e., s. 98. 14- C. Afgani, a. g. e., s. 99. 15- C. Afgani, a. g. e., s. 376. 16- C. Afgani, (Hüsrevşahi'nin Girişinden) a. g. e., s. 35. 17- Osman Emin, "Mısır'da Rönesans: Muhammed Abduh ve Okulu", İslam Düşüncesi Tarihi, (Ed.: M. M. Şerif, Terc: İhsan Durdu, İstanbul, 1991), IV, 307. 18- Muhammed Ammara. a. g. e., s. 450-451. 19- Osman Emin, a. g. e., s. 308. 20- Hamid İnayet, a. g. e., s. 179. 21- Abdullah Uçman, "Akif ve Milli Mücadele", ölümünün 50. Yılında Mehmet Akif Ersoy. İstanbul, 1986, s. 13. 22- Tank Z. Tunaya. İslamcılık Akımı, İstanbul, 1991, s. 15. 23- Bu yazıda M. Akif Ersoy. C. Afgani'yi haklı bulmakta ve ona yapılan iftirayı eleştirmektedir. Bkz.: Mehmed Akif Ersoy, Modernleşmek mi, İslamlaşmak mı?, İstanbul, 1988, s. 22-25. 24- M. Ertuğrul Düzdağ, Mehmed Akif Hakkında Araştırmalar, İstanbul, 1987, s. 169. 25- İsmail Kara, Türkiye de İslamcılık Düşüncesi, İstanbul. 1988,1, Giriş. XXIX. 26- M. Ertuğrul Düzdağ,. a. g. e., s. 262. 27- Abdullah Ceylan, Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Mecmuaları Fihristi, Ankara, 1991, Giriş, VIII. 28- Eşref Edip, Mehmed Akif, İstanbul, 1962, I, 139. 29- Abdullah Ceylan, a. g. e., Giriş, IX. 30- İsmail Kara, a. g. e.. Giriş, XXX. 31- Bununla ilgili olarak bkz.: Muhammed Abduh, "Müslümanlıkta Esaslar", Sırat-ı Müstakim, (Terc: M. Akif Ersoy), C. 1, sy. 10, s. 146-148; Muhammed Abduh, "Ataletin Intac Ettiği Fenalıklar", Sırat-ı Müstakim, (Terc: M. Akif Ersoy), C. I, sy. 26, s. 411-413. 32- M. Akif Ersoy. Sebilürreşad. C. I (8), sy. 27(209), s. 4. 33- M. Akif Ersoy, Safahat, (Haz.: M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul, 1987, s. 381. 34- Ebu'l-Ula (Mardinizade). "Sure-i Şura", Sırat-ı Müstakim, C. I, Sy.: I, s. 6-7. 35- Musa Kazım (Şeyhülislam), "Hürriyet-Musavat". Sırat-ı Müstakim, C. I, Sy.: 1, s. 1-3. 36- İsmail Kara. a. g. e.. Giriş, XXX. 37- Zafer Toprak, "11. Meşrutiyet'te Fikir Dergileri". Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, (İstanbul, tarihsiz),'l, 127. 38- Zafer Toprak, a. g. e.. I, 127. 39- Volkan gazetesinin tamamı latin harfleriyle basılmış olup, geniş malumat için oraya bakılabilir. Derviş Vahdeti, Volkan Gazetesi, İstanbul, 1992. not:urvetul vuska afganinin çıkardığı ve ingilizlerin yasakladığı dergidir

12-24-2011, 13:12	#3
Kullanıcı Adı BeldeiTAYYIBe	Uzun bir yazi...daha sonra satir satir okuyacagim ins. Hemen yazmak istemiyorum. Önce bi okuyalim.

12-24-2011, 13:16	#4
Kullanıcı Adı İntifada	efgani hakkında söylentiler materyalist,kafir demeye kadar gidiyor... Allahtan korkun kimden alıyorsunuz bu haddi insana kafir diyorsunuz ? hindistanda tabiyatçı mataryalsitlere okkalı bir reddiye yazan afgani ateist öylemi ? afgani masondu sözü... bu olayı çarpıtmaktan başka birşey değildir... adamın elinin altında bugünkü gibi internet,sürüsüyle araştırma yoktu... ülkelerde cemyiet olarak toplanan localar onuda davet etti... ve islama hizmet düşüncesiyle girdi o locaya... mal bulmuş mağribi gibi sevinmeye gerek yok çünkü efgani locaya girip çıktığını ben onları adam sanmıştım halbuki değillermiş sözüyle ifşa etmiştir... gizli birşey değildir zira cami kürsülerinde,vaazlarında insanları bu ve benzeri teşkilatlara karşı uyanık olmaya davet etmiş ve kendisininde belli bür süre onların arasında bulunduğunu söylemiştir... bir mason kendisini ifşa etmez,redde etmez... mason değilim demek uykuya çeker adamı masonlukta... ingilizlere çalışıyor o yüzden her gittiği yerden sürdürdü ingilizler efganiyi... dergisi türkçeye çevrildi kitap halinde... 18 sayı boyunca ingilizlere saydı,gösterdi ne mal olduklarını 18 sayı dayanabildiler dergisini bile yasaklattılar... ne güzel çalışıyormuş ingilizlere ? Abdulhamit onu hapsetti... evet etti... neden ? çünkü afgani taraftarı olduğunu söyleyen birisi iran şahına suikast yaptı... abdulhamitin o kadar sorunu yokmuş gibi birde bu olay çıktı dış sorun olarak... ingilizler ve yardakçısı şahlık bastırdıda bastırdı... bir çok araştırmacı efganinin o dönem ulemayyı ve padişahı etkilediğini söyler fikri olarak... o bizzat abdulhamitin davetlisi olarak geldi istanbula... hangi mason bu kadar çile çekmiş dünyada ? malsız,mülksüz,evsiz,barksız,evlenmemiş,gurbette hapis bir şekilde ölmüş bir mason varmıdır başka acaba ? adam ülke ülke gezsin,ittihadı islam için mücadele etsin,şuralar kursun araştırmalar yapsın sonra bu damgaları yesin çok güzel... efganiyle aynı dönemde aynı ülkede yaşamış mehmet akif ersoy,saidi nursi anlamamış efganiyi ingiliz menşeiylli kitaplarla onu okuyanlar anlamış öylemi saidi nursinin ittihadı islam için ilham aldığım adamlardan dediği,mehmet akifin şiirler yazdığı adam...

12-24-2011, 13:30	#5
Kullanıcı Adı Terennüm	Bediüzzaman Said Nursi de Afgani’yi İttihad-ı İslam meselesinde selefim diye tanımlayarak “siyasette muktesit meslek”i ondan öğrendiğini belirtmiştir. Münazarat, İstanbul Yeni Asya Neşriyat.

12-24-2011, 13:49	#6
Kullanıcı Adı BeldeiTAYYIBe	Islama hizmet düsüncesiyle masonluga intisab etmis birisi... Burnunun ucunu göremiyecek kadar bilgisiz ve düsüncesiz bir insan nasil ITTIHATI ISLAM icin verimli olacak anlamis degilim.... Diger konudada paylastim...muhtelif kaynaklar mevcut masonlugu hakkinda...hatta öyle anlatildigi gibi cok kisa bir dönem olmaktan daha ziyade, arab yarimadasina masonlugu sokan o olduguda söyleniyor. Bediüzzaman hazretleri kendisi hayatini degisik kesimlere aiyrir. Gencligi ve sonraki yillari ayni degerlendirmem...ayri degerlendirdigim icin gözümde büyük bir alimdir. Hata yapmistir...velakin hatasindan dönmüstür. Akifi hic saymiyalim istersen... Abdulhamid hakkinda yazdiklarini buraya eklesem haya sahibi insanlarin merhuma baska gözle bakma ihtimali olusacak... Akif'in büyüklügü ayridir, yanilgisida ayridir. Bozacinin sahidi siraci olmasin...

12-24-2011, 14:09	#7
Kullanıcı Adı İntifada	öyle 2010 da mason locasının ne idüğü belliyken,nereler sızdığı belliyken girmiyor cemiyete efgani... ülkelerde saygın insanlar bir araya gelip cemiyetler oluşturuyor... efgani islama faydası olur diye giriyor... halbuki googleye girdiği cemiyetin adını yazsaymış keşke değilmi... 6 aydan uzun kalmamıştır cemiyette... ben sizi adam sanmıştım sözü çok bilinir masonlar için söylediği... vaazlarda girip çıktığını söylediğide biliniyor... eğer efgani masonluğa devam ediyor olsaydı sultanabdulhamit bir masona islam dünyasının geleceği için çok önemli bir şurayı emanet etti anlamıda çıkar gerisini siz düşünün... e ulemanın içinde babadan olma ulema bazı adamlar rahatsız olmuştur tabi bu çalışmalardan... öyle kapısında islamın bitişi için mücadele eden masonlar locası yazmıyordu ki herhalde osmanlı padişahı yani islam halifesi bile girdi o cemiyetlerden birisine... mühim olan sonra ne yaptığıdır efganinin çıktığı ve karşılarında durduğu kesindir... malsız mülksüz eşsiz garip bir hayat süren bir mason olabilirmi orasıda ayrı soru... niye bediüzzamanla akif aynı hataları yaptılar hemen hemen said nursi söz konusu olunca laf yokta akif olunca neden var ? klasik cemaat algısımı şeyhler müridler falan ? akifte pişman oldu yaptıklarından ötürü,mustafa kemale büyük bir düreniş gösterdi ve derdest edildi bildiğimiz gibi... o abdulhamite yaptıklarından pişman olduda,efganiye hayranlığından pişman olmadı... he madem saidi nursiye sözün yok ittihadi islam için islam aldığım adam diyor o ne olacak ? islam dünyasını gezmiş,çileler çekmiş,ingilizler tarafından defalarca sürgün edilmiş,hiç bir maddi menfaat beklememiş hapiste ölmüş bir adamdı afgani...

Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir)